Γονείς, παιδιά και διαδίκτυο
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
«Το διαδίκτυο (internet) είναι ένα μεγάλο σύστημα συνδεδεμένων υπολογιστών που λειτουργούν σε παγκόσμιο επίπεδο και επιτρέπει στους ανθρώπους να ανταλλάσσουν πληροφορίες και να επικοινωνούν διαμέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων»
Cambridge Advance Learners Dictionary
Α. ΚΥΡΙΕΣ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ ΠΑΙΔΙΩΝ-ΕΦΗΒΩΝ ΜΕ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ |
Οι κύριες ενασχολήσεις των παιδιών και των εφήβων με το διαδίκτυο φαίνεται να είναι:1) τα διαδικτυακά παιχνίδια (όπως world of warcraft, lineage και second life), 2) οι ιστότοποι ανταλλαγής απόψεων (blogs, forums), και 3) οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης (facebook, MySpace, twitter). Παρακάτω αναφέρονται οι λόγοι που τα παιδιά επιλέγουν τέτοιου είδους διεξόδους και οι κίνδυνοι οι οποίοι περικλείονται:
- Τα δικτυακά παιχνίδια (lineage, warcraft) δίνουν τη δυνατότητα στους παίχτες να διαμορφώνουν το χαρακτήρα τους όπως επιθυμούν και να ζουν σε μια ειδυλλιακή πραγματικότητα όπου είναι ήρωες και εκτελούν ηρωικές αποστολές. Επιπλέον, κοινωνικοποιούνται με το να συμμετέχουν σε ομαδικές αποστολές και έτσι αποκτούν διαδικτυακούς «φίλους» με κοινά ενδιαφέροντα. Κάποιοι έφηβοι φαίνεται να προτιμούν αυτήν την πραγματικότητα από την αληθινή και ξοδεύουν απεριόριστο χρόνο στο διαδίκτυο παίζοντας και σερφάροντας, με συνέπεια να αμελούν τις σχολικές τους υποχρεώσεις και τη πραγματική τους ζωή.
- Όσων αφορά τους ιστότοπους ανταλλαγής απόψεων (forums, blogs), οι έφηβοι βρίσκουν ένα τρόπο να μοιραστούν τις ανησυχίες τους και τους προβληματισμούς τους χωρίς φόβο κριτικής και υποτίμησης. Το γεγονός ότι αυτοί οι ιστότοποι δεν ελέγχονται μπορεί να είναι επικίνδυνο, καθώς υπάρχει περίπτωση τα θέματα που συζητιούνται να είναι και οι άνθρωποι που δίνουν συμβουλές να είναι επικίνδυνα, όπως αναφέρει και σχετικό άρθρο των New York Times. Το παραπάνω άρθρο αναφέρει ότι κάποιοι ιστότοποι αναφέρουν τρόπους αυτοκτονίας και προάγουν την ανορεξία και τη βουλιμία.
- Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης δίνουν τη δυνατότητα δικτυακής επικοινωνίας με φίλους, γνωστούς αλλά και τη δυνατότητα νέων γνωριμιών (messenger, facebook). Μέσα σε αυτούς τους ιστότοπους οι χρήστες προβάλλουν προσωπικά στοιχεία όπως νέα και φωτογραφίες. Οι πιθανοί κίνδυνοι επίκεινται στο ότι οι ίδιοι οι έφηβοι μπορεί να ξοδεύουν πολύ χρόνο αμελώντας την πραγματική και ουσιαστική επικοινωνία και κοινωνικοποίηση ή στο ότι κάποιοι επιτήδειοι μπορεί να πλησιάσουν τους χρήστες και να προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν ιδιαίτερες καταστάσεις.
Σύμφωνα με τα λεγόμενα των παιδιών, το διαδίκτυο τους προσφέρει μια διέξοδο από την πιεστική και αγχώδη καθημερινότητα και μια ευκαιρία να κοινωνικοποιηθούν χωρίς να κινδυνεύουν από την απόρριψη, καθώς μπορούν να παρουσιάσουν ότι εικόνα του εαυτού τους επιθυμούν. Σχετική έρευνα στον ελληνικό εφηβικό πληθυσμό υποδεικνύει θετικές συσχετίσεις μεταξύ χρήσης διαδικτύου και παραβατικότητας, καθώς και ανάπτυξης δυσλειτουργικών σχέσεων με τους συνομηλίκους (Λουίζου, 2009).
Β. ΠΟΤΕ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ |
Πώς θα μετρήσει όμως ο γονιός το πρόβλημα στο δικό του παιδί; Να μετρήσει την υπερβολή σε ώρες; Αν λοιπόν ένα παιδί βυθίζεται με τις ώρες στο διαδίκτυο και εξαιτίας του δεν βγαίνει καθόλου με τους φίλους του, δεν τρώει, δεν κάνει μπάνιο, δεν διαβάζει και πηγαίνει με το ζόρι στο σχολείο, τότε σίγουρα έχουμε μπροστά μας ένα πρόβλημα που πρέπει να επιλύσουμε. Πρέπει να βρούμε τι έκανε αυτό το παιδί να αγκιστρωθεί με τόσο πάθος από το διαδίκτυο και τι είναι εκείνο που θα το βοηθήσει να αναλάβει ξανά τις δυνάμεις του και να βγει στον έξω κόσμο.
Ο αποδεκτός από πολλούς τρόπος διάγνωσης, παρότι υπάρχουν ακόμη διαφωνίες, είναι τα διαγνωστικά κριτήρια όπου έχουν καθιερωθεί από την ΑΡΑ για διάφορες εξαρτήσεις, τα οποία προσαρμόστηκαν ώστε να ταιριάζουν στην εξάρτηση από τον υπολογιστή. Πέρα όμως από τις επιστημονικές αντιπαραθέσεις αυτό που είναι γενικά αποδεκτό και ενδιαφέρει τους γονείς είναι ότι η υπερβολική ενασχόληση του παιδιού τους με το διαδίκτυο αποτελεί σοβαρό πρόβλημα που καλούνται έγκαιρα να το διαπιστώσουν και να αναζητήσουν άμεσα βοήθεια από ειδικό (Καππάτου).
Γ. ΣΗΜΑΔΙΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΗΣΟΥΝ ΤΟ ΓΟΝΙΟ |
- Το παιδί ξεχνιέται συχνά στον υπολογιστή και δεν έχει συναίσθηση του χρόνου που αναλώνει σε αυτόν.
- Ασχολείται συνεχώς με το Ίντερνετ ή με δραστηριότητες σχετικές με αυτό, παραμελώντας συχνά τις υποχρεώσεις του στο σπίτι και στο σχολείο.
- Προτιμά τα παιχνίδια στο διαδίκτυο, από το να συναντά φίλους του, με αποτέλεσμα να απομονώνεται.
- Πέφτει η απόδοση του στο σχολείο.
- Λειτουργεί αμυντικά και εχθρικά όταν κάποιος φέρνει τη συζήτηση στο θέμα του διαδικτύου.
- Το διαδίκτυο το απασχολεί ακόμα και την ώρα που τρώτε ή την ώρα που διαβάζει ή όταν βρίσκεται στον κινηματογράφο.
- Αντιδρά πολύ νευρικά θυμωμένα ή επιθετικά όταν κάποιος το διακόπτει από το παιχνίδι ή από τη συζήτηση που είχε online.
- Ξενυχτά συχνά για να μένει συνδεδεμένος / συνδεδεμένη στο διαδίκτυο.
- Λέει συχνά «καλά, θα παίξω μόνο ένα λεπτό ακόμη».
- Έχει πει αρκετές φορές συνειδητά ότι πρέπει να μειώσει τις ώρες που περνά συνδεδεμένο στο διαδίκτυο αλλά έχει αποτύχει να τηρήσει το χρονοδιάγραμμα που όρισε μόνος / μόνη χωρίς καμία πίεση.
- Κρύβει από τους γονείς πόσες ώρες περνά στο διαδίκτυο και συχνά δεν το ομολογεί ούτε στον εαυτό του.
- Δείχνει άγχος, ανησυχία, εξάρσεις θυμού ή βίας ή καταθλιπτική συμπεριφορά όταν δεν παίζει στο διαδίκτυο.
- Όταν παραμελεί το φαγητό και την προσωπική του υγιεινή.
- Όταν έχει συχνά πονοκεφάλους και νυστάζει στο σχολείο.
Όλα τα παραπάνω μπορεί να είναι ενδείξεις ότι το παιδί έχει παγιδευτεί σ’ έναν φαύλο κύκλο εξάρτησης (Βιβλίο Γραμμή-Σύνδεσμος για Γονείς, 2007. Καππάτου).
Δ. ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΡΥΒΕΙ ΑΥΤΗ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΠΑΙΔΙΩΝ-ΕΦΗΒΩΝ |
- Υπάρχουν ειδικοί που πιστεύουν ότι από μόνα τους κάποια παιχνίδια μπορεί να προκαλέσουν εθισμό, επειδή ακριβώς έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε κυριολεκτικά να παγιδεύουν το ενδιαφέρον των παικτών.
- Αντιθέτως, άλλοι πιστεύουν ότι εκείνοι που εθίζονται στον υπολογιστή, έχουν ήδη ένα ψυχικό πρόβλημα ή μια ήπια διαταραχή και ότι η παθιασμένη ενασχόλησή τους με το διαδίκτυο είναι απλώς ένα σύμπτωμα του βασικού προβλήματος.
- Υπάρχει και η ενδιάμεση άποψη, ότι δηλαδή πιθανόν η απόλυτα ανώνυμη, βολική επαφή του εφήβου με το διαδίκτυο σε συνδυασμό με το στοιχείο της ζωντανής συνομιλίας και αλληλεπίδρασης, προσφέρει μια διαφυγή και μία απόλαυση που μπορεί να μην προκαλεί, αλλά πάντως να διευκολύνει την απόκτηση εξάρτησης και εθισμού σε ένα άτομο που έχει κάποια προδιάθεση και κάποιο ήπιο πρόβλημα
Κάποιες έρευνες δείχνουν ότι σημαντικό ποσοστό εφήβων που παίζουν παθιασμένα στον υπολογιστή έχουν πιο υψηλά ποσοστά κατάθλιψης από τους μη μανιώδεις παίκτες. Επίσης δείχνουν ότι στους μανιώδεις παίκτες περνούν πιο συχνά σκέψεις αυτοκτονίας από όσες στο γενικό πληθυσμό των εφήβων. Οι πιο πολλές έρευνες έχουν μικρό δείγμα και έτσι δεν μπορούν να οδηγήσουν σε ασφαλή συμπεράσματα. Τα δείγματα είναι μικρά, αλλά αρκετά αποκαλυπτικά. Δεν τεκμηριώνουν φυσικά ότι το διαδίκτυο δεν προκαλεί εξάρτηση, αλλά επιβεβαιώνουν ότι κάποιοι από εκείνους που παίζουν φανατικά ίσως να πάσχουν από ψυχολογικές διαταραχές. Πιθανόν μάλιστα η επαφή του διαδικτύου να τους εκτονώνει και να τους ανακουφίζει (Καππάτου).
Πάντα πρέπει να προβληματιζόμαστε γιατί το παιδί μας εστιάζει όλη την ύπαρξή του σε φανταστικούς ήρωες και δεν βρίσκει νόημα στην καθημερινή ζωή που εμείς, σαν γονείς, θέλουμε σίγουρα να το κάνουμε να την αγαπήσει. |
Ε. ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΝΑ ΠΡΟΦΥΛΑΞΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥΣ |
Οι γονείς μπορούν να προφυλάξουν τα παιδιά τους, μπορούν να αρχίσουν να σκέφτονται όλα τα παραπάνω και να επιδιώξουν:
- Να προβληματιστούν σχετικά με το τι υποδηλώνει η συμπεριφορά των παιδιών τους και να συζητήσουν μαζί τους τις ανησυχίες τους. Θα μπορούσε για παράδειγμα η μητέρα να πει: «αναρωτιέμαι αν κάτι σε προβληματίζει ή σε στενοχωρεί και απομονώνεσαι κάθε μέρα στον υπολογιστή» αντί «πάλι στον υπολογιστή είσαι; Αυτό θα σταματήσει!».
- Να είναι «ανοιχτοί» στην επικοινωνία με τα παιδιά τους. Να εντείνουν τις προσπάθειες τους για ανεύρεση χρόνου για τα παιδιά και να δίνουν μεγάλη σημασία στο χρόνο που η οικογένεια κάθε μέρα περνάει μαζί, έτσι ώστε να μπορούν να προσφέρουν ελκυστικές εναλλακτικές δραστηριότητες. Θα μπορούσε για παράδειγμα ένας γονιός να προτείνει: «παίζουμε όλοι μαζί Μονόπολη απόψε;».
- Να ενημερωθούν περισσότερο και οι ίδιοι για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, έτσι ώστε να μπορούν να έχουν έγκυρη γνώμη και σωστή επίβλεψη στην επιλογή του είδους των παιχνιδιών από τα παιδιά τους.
- Να θέτουν σταθερά όρια στο χρόνο ενασχόλησης μ’ αυτά.
- Να ενθαρρύνουν παράλληλα το ελεύθερο, δημιουργικό παιχνίδι με τους συνομηλίκους και να φροντίζουν ενεργά να οργανώνουν την κοινωνική ζωή των παιδιών με φίλους. Δυστυχώς στις μεγάλες πόλεις και με τα δύσκολα ωράρια εργασίας των γονιών πολλά παιδιά περνούν την εβδομάδα τους μόνα σε ένα διαμέρισμα. Μια καλή οργάνωση και διασύνδεση με άλλους γονείς όμως, μπορεί να φέρει λύσεις σε αυτό το πρόβλημα και να προάγει τις φιλίες και τις παρέες των παιδιών.
- Να είναι «κοντά» στα παιδιά τους, όταν παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια, λειτουργώντας ως φίλτρο και να συζητούν μαζί τους για το περιεχόμενο των παιχνιδιών.
- Όταν οι γονείς αισθάνονται ότι «ο πόλεμος» γύρω από το θέμα των ηλεκτρονικών έχει δυστυχώς γίνει εντονότατος και καθημερινός και ότι η σχέση τους με τα παιδιά τους περιορίζεται σε συνεχή αστυνόμευση, θα συμβουλεύαμε να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στο να ξαναχτίσουν μια υγιή σχέση με τα παιδιά, να ανοίξουν ξανά διαύλους επικοινωνίας, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να μοιραστούν με αυτά το ενδιαφέρον τους για τα συγκεκριμένα παιχνίδια…! Αυτός ο φαινομενικά παράδοξος τρόπος πλησιάσματος του παιδιού θα φέρει πιο κοντά τους γονείς, θα αλλάξει την ποιότητα της σχέσης και θα είναι πιο εύκολο να εφαρμόσουν σε δεύτερο χρόνο τα παραπάνω που αναφέραμε και να βάλουν κάποια όρια.
- Ταυτόχρονα, διερευνώντας αν τυχόν το παιδί παρουσιάζει κάποιο υποκείμενο συναισθηματικό πρόβλημα (κατάθλιψη, άγχος, αγοραφοβία, προβλήματα στη σχέση με συνομηλίκους), θα ήταν καλό να συμβουλευτούν ειδικό ψυχικής βοήθειας.
Επειδή στις μέρες μας πολλοί γονείς αναφέρουν ότι στην καθημερινότητα της οικογένειάς τους γίνεται συνεχής πόλεμος για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια -βεβαίως και για άλλα θέματα, όπως τα μαθήματα – η συμβουλή μας είναι να μη θυσιάζουν αβασάνιστα τις καλές και ομαλές σχέσεις με τα παιδιά τους, να αποφεύγουν τον πόλεμο, αλλά και να έχουν το θάρρος να αναζητούν τις βαθύτερες αιτίες του…
ΣΤ. ΤΑ ΟΡΙΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ, ΤΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ ΠΙΟ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΑΠΟ ΠΟΤΕ |
Για τη χρήση του Ίντερνετ από παιδιά και εφήβους απαιτούνται πολύ συγκεκριμένα όρια, τόσο στο χρόνο και τη συχνότητα όσο και στους τόπους πλοήγησης. Τα όρια αυτά διαφοροποιούνται, φυσικά, ανάλογα με την ηλικία:
- Παιδιά κάτω των 10 ετών δεν θα πρέπει να μπαίνουν στο Ίντερνετ παρά μόνο για συγκεκριμένο σκοπό και μαζί με κάποιον μεγάλο. Για μεγαλύτερα παιδιά, το καλύτερο είναι να συμφωνήσετε σε έναν εβδομαδιαίο χρόνο (ενδεικτικά, παιδιά 10-12 ετών: 8 ώρες υπολογιστή και τηλεόραση την εβδομάδα, 12-15 ετών: 10 ώρες, 15-18 ετών: 12 ώρες, τις οποίες θα μπορούν να κατανέμουν εκείνα). Κάποιες φορές μπορεί να είναι ένα ολόκληρο απόγευμα στον υπολογιστή. Δεν πειράζει, αρκεί να μην υπερβαίνουν το συνολικό συμφωνημένο χρόνο, να μην επηρεάζονται οι υπόλοιπες δραστηριότητές τους (μελέτη, σπορ, χόμπι, συνάντηση με φίλους, επαφή με την οικογένεια) και η διάθεσή τους. Ο υπολογιστής πρέπει να κλείνει 1-2 ώρες πριν πάνε για ύπνο.
- Επιμείνετε στο να είναι ο υπολογιστής σε κοινόχρηστο χώρο και όχι στο δωμάτιό τους, τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 15 ετών.
- Συζητήστε μαζί τους ανοιχτά -όπως ταιριάζει στην ηλικία τους φυσικά- και πείτε τους τις απόψεις σας για την πορνογραφία στο Ίντερνετ.
- Διαθέστε χρόνο για να καθίσετε μαζί τους μπροστά στον υπολογιστή και αφήστε τους να σας εξηγήσουν (πολύ συχνά τα παιδιά είναι πιο εξοικειωμένα με τη χρήση του υπολογιστή από τους γονείς) και να σας δείξουν αυτά που τους ενδιαφέρουν. Θα έχετε έτσι την ευκαιρία να μάθετε τις «ιντερνετικές» τους συνήθειες χωρίς να τους κάνετε έλεγχο. Αν υπάρχουν πράγματα με τα οποία δεν συμφωνείτε και δεν θέλετε να παρακολουθούν, απαγορεύστε τα αφού πρώτα εξηγήσετε τους λόγους.
- Τοποθετήστε φίλτρο γονικού ελέγχου (παρέχεται π.χ. από τα Windows ή από αντιικά συστήματα ασφαλείας), αλλά μην επαφίεστε σε αυτό. Εξηγήστε στα παιδιά ότι μπορεί να συμβεί να βρεθούν μπροστά σε ακατάλληλο περιεχόμενο, το οποίο θα πρέπει να κλείσουν.
- Παραμείνετε ήρεμοι και προσεκτικοί αν σας πουν ότι τους συνέβη κάτι (είδαν κάτι ακατάλληλο ή κάποιος τα παρενόχλησε). Μια βίαιη αντίδραση ή απαγόρευση θα τα κάνει να αρχίσουν να κρύβονται από εσάς, από φόβο μήπως δεν τα αφήσετε να μπουν ξανά στο Ίντερνετ (Βογιατζή, 2010).
Οι γονείς συχνά στην προσπάθειά τους να προφυλάξουν τα παιδιά τους από την υπέρμετρη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή καταφεύγουν σε αναποτελεσματικούς τρόπους χειρισμού: απειλούν το παιδί ότι θα του πάρουν τον υπολογιστή, βγάζουν τον υπολογιστή από το σπίτι απροειδοποίητα, του προκαλούν βλάβη ώστε να μη λειτουργεί, διαπληκτίζονται με το παιδί τους, καθώς διαπραγματεύονται μαζί του με ποιους όρους μπορεί να τον έχει και πολλά άλλα. Αυτοί οι χειρισμοί από την πλευρά των γονέων συνήθως ενισχύουν την ενασχόληση του παιδιού με τον υπολογιστή, δυσκολεύουν τη μεταξύ τους επικοινωνία, το παιδί αποστασιοποιείται ακόμα περισσότερο από τους γονείς, καθώς αισθάνεται ότι δεν το καταλαβαίνουν, και οι γονείς οδηγούνται σε αδιέξοδο. |
Το θέμα πρέπει να αντιμετωπιστεί από την πλευρά των γονέων σφαιρικά. Πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι ενδεχομένως η πολύωρη ενασχόληση του παιδιού με τον υπολογιστή μπορεί να υποδηλώνει ότι κάτι συμβαίνει με τη διάθεσή του: η τάση για απόσυρση, η αποφυγή της διαπροσωπικής επαφής, η συνεπακόλουθη αποφυγή των συγκρούσεων, η αναζήτηση νοήματος μέσω της επαφής με την τεχνητή πραγματικότητα του υπολογιστή, ενδέχεται να συνδέονται με άγχος ή κατάθλιψη που υποβόσκουν και τα οποία ενισχύονται μέσα από την παρατεταμένη χρήση του υπολογιστή. Επίσης, ας έχουμε κατά νου, ότι οι συναισθηματικές δυσκολίες συνοδεύονται από δυσκολία στην ανάληψη ευθυνών, αλλά και πρωτοβουλιών και εμποδίζουν ένα παιδί να οργανώσει την ζωή του με βάση στόχους για το μέλλον. Αυτά φαίνεται να είναι τα προβλήματα και με την υπέρμετρη χρήση των υπολογιστών… ΆΡΑΓΕ ΤΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ Η ΤΑ «ΚΡΥΒΟΥΝ» ΠΟΛΥ ΠΕΤΥΧΗΜΕΝΑ; ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ «ΑΦΗΡΗΜΕΝΑ», «ΦΑΝΤΑΣΙΟΠΛΗΚΤΑ», «ΣΑΝ ΧΑΖΑ» Η ΕΙΝΑΙ ΘΛΙΜΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑ ΚΑΙ ΚΡΥΒΟΝΤΑΙ; |
Ζ. ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΙΑΤΡΕΙΟ «ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ» |
Στο Βήμα της Κυριακής (30/11/2008), σε άρθρο με τίτλο “Εθισμός στο Internet: Μια υπαρκτη απειλή”, αναφέρεται: ” Πριν από περίπου δύο μήνες ξεκίνησε στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης η λειτουργία του πρώτου εξειδικευμένου ψυχιατρικού ιατρείου για την αντιμετώπιση του εθισμού παιδιών και εφήβων στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο Διαδίκτυο. Το ιατρείο, το οποίο έχει ήδη αντιμετωπίσει 20 κλινικά περιστατικά, στελεχώνεται από διεπιστημονική ομάδα επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας διαφορετικών ειδικοτήτων με επιστημονικά υπεύθυνο τον κ. Κρ.Χριστιανόπουλο και υπεύθυνο σχεδιασμού και οργάνωσης τον κ. Σιώμο. Κύριοι στόχοι του ιατρείου αποτελούν η εξέταση όλων των εφήβων 10-18 ετών με προβληματική χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του Διαδικτύου, η διάγνωση με βάση συγκεκριμένες επιστημονικές κλίμακες και βέβαια η θεραπευτική αντιμετώπιση των διαγνωσμένων περιπτώσεων εθισμού στο Διαδίκτυο. Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις αφορούν συμβουλευτική παρέμβαση στον έφηβο και στην οικογένεια, ειδικό εξατομικευμένο πρόγραμμα περιορισμού της υπερβολικής χρήσης και εκμάθησης ενός ορθολογικότερου τρόπου χρήσης των νέων τεχνολογιών από τον έφηβο, γνωστικοσυμπεριφορική ψυχοθεραπευτική παρέμβαση ή φαρμακοθεραπεία. Σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις, όπου μπορεί να συνυπάρχει αυτοκτονικός ιδεασμός και μείζων καταθλιπτική διαταραχή, καθώς και συμπτώματα καχεξίας εξαιτίας της συνεχόμενης πολυήμερης ενασχόλησης με το Διαδίκτυο (π.χ., διαδικτυακά παιχνίδια) υπάρχει η δυνατότητα ενδονοσοκομειακής νοσηλείας στην Ψυχιατρική Κλινική Παιδιών και Εφήβων. Το ειδικό ιατρείο λειτουργεί κάθε Πέμπτη 9 π.μ.- 2 μ.μ. στον χώρο των Εξωτερικών Ιατρείων της Ψυχιατρικής Κλινικής Παιδιών και Εφήβων του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου και το τηλέφωνο επικοινωνίας είναι το 2310 892.417. Αξίζει να σημειωθεί ότι και στην Αθήνα ειδικοί της Μονάδας Εφηβικής Υγείας στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» (κυρία Αρτεμις Τσίτσικα, κ. Γ.Κόρμας υπό τη διεύθυνση του καθηγητή κ. Δ. Καφετζή ) δέχονται περιπτώσεις εθισμένων παιδιών στο Διαδίκτυο. Στο πλαίσιο, όμως, της προσπάθειας οργανωμένης αντιμετώπισης ενός προβλήματος που ήδη χτυπάει την πόρτα αρκετών οικογενειών και το οποίο, ως φαίνεται, θα γιγαντωθεί στα χρόνια που έρχονται θυμίζοντας «τσουνάμι», πριν από λίγο καιρό συστάθηκε και η μη κερδοσκοπική Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο με έδρα τη Λάρισα. Ο σκοπός της εταιρείας είναι επιστημονικός, με κύριους άξονες την αναγνώριση, τη μελέτη και την αντιμετώπιση της διαταραχής εθισμού στο Διαδίκτυο, την εκπαίδευση διεπιστημονικών ομάδων, την εφαρμογή προγραμμάτων υποστήριξης και την ευαισθητοποίηση του κοινού, των επιστημόνων και της πολιτείας” (Τσώλη, 2008).
Η. INTERNET ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ» |
Επιστήμονες του UCLA, ύστερα από έρευνα, εμφανίζονται πολύ αισιόδοξοι και πιστεύουν ότι η χρήση του Ιντερνέτ μπορεί να βελτιώσει κατά πολύ τη λειτουργία του εγκεφάλου μας.
Σε πρόσφατο άρθρο της Independent, δημοσιεύθηκε μια συνέντευξη του Γκάρι Σμολ, διάσημου νευρολόγου που ήταν επί κεφαλής των σχετικών πειραμάτων, με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου του “iBrain – Surviving the Technological Alteration of the Modern Mind”. Ο Σμολ πιστεύει ότι το Διαδίκτυο επιδρά στον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά μας. Οι έρευνές του δείχνουν ότι το ψάξιμο στο Διαδίκτυο έχει άμεση επίδραση στον εγκέφαλο, τον κάνει πιο γρήγορο και πιο καλό στη λήψη αποφάσεων. Ο εγκέφαλος, μας θυμίζει, είναι πολύ πιο εύπλαστος από όσο νομίζουμε, ειδικά αυτός των νέων.
Οι περισσότεροι κάτοικοι του Δυτικού κόσμου έχουν σήμερα καθημερινή σχέση με τους υπολογιστές και το Διαδίκτυο, στο σπίτι ή στην εργασία, και άρα πρόσβαση σε πληροφόρηση και ψυχαγωγία που ούτε να τη φανταστούν δεν μπορούσαν πριν από 15 χρόνια. Δεν είναι και λίγοι αυτοί που περνούν περισσότερες από 8 ώρες την ημέρα μπρος στους υπολογιστές, αφού σε υπολογιστή εργάζονται στη δουλειά και σε υπολογιστή διασκεδάσουν στο σπίτι. Όπως ήταν αναμενόμενο, παρατηρήθηκαν παρενέργειες (βλ. προηγούμενο άρθρο Internet και αλλοτρίωση, του Κ. Καλλωνιάτη), κυρίως συμπτώματα εθισμού, όπως ακριβώς με τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ, και απώλεια προσοχής από υπερβολική έκθεση στη ροή πληροφοριών, μαθαίνουμε πολλά νέα πράγματα, υπάρχουν τόνοι πληροφόρησης σχεδόν για κάθε θέμα και τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας δυσκολεύονται να εστιάσουν. Παρατηρήθηκε επίσης τάση για κατάθλιψη και άγχος στους νεότερους που το παρακάνουν με το Διαδίκτυο. Φαίνεται ότι το πρόβλημα είναι οι πολλές ώρες “σερφαρίσματος”, σίγουρα, ουκ εν τω πολλώ το ευ. Οι ερευνητές του UCLA μας λένε όμως κάτι πολύ χαρμόσυνο, ότι μία ώρα ενασχόλησης με το Διαδίκτυο την ημέρα, μπορεί να ενισχύσει αισθητά διάφορες λειτουργίες του εγκεφάλου μας.
Ο δρ. Σμολ λέει ότι ο εγκέφαλός μας είναι πολύ εύπλαστος και διαπλάθεται ανάλογα με τις καθημερινές δραστηριότητές μας. Η καθημερινή χρήση υπολογιστών επιδρά στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε και πιστεύει ότι με τη βοήθειά τους μαθαίνουμε να αντιδρούμε γρηγορότερα σε οπτικά ερεθίσματα και να βελτιώνουμε την προσοχή μας. Αναπτύσσουμε την ικανότητα να επιλέγουμε σύντομα αυτό που μας ενδιαφέρει, ανάμεσα σε μεγάλη ποσότητα πληροφοριών, αποφασίζοντας τι είναι χρήσιμο και τι άχρηστο. Με τον ίδιο τρόπο, ο εγκέφαλός μας μαθαίνει να ξεχωρίζει το σημαντικό ανάμεσα στην τεράστια ποσότητα πληροφοριών που προβάλλεται κάθε στιγμή στο μυαλό μας, στις “διανοητικές μας οθόνες”.
Στον αντίποδα, μια μελέτη του πανεπιστημίου Στάνφορντ έδειξε ότι για κάθε ώρα που ξοδεύουμε στους υπολογιστές μας, περνάμε μισή ώρα λιγότερη με άλλους ανθρώπους. Οι υπολογιστές μας απομονώνουν και το πιθανό αποτέλεσμα είναι ότι με όλο και λιγότερη πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία, θα αδυνατίσουν περιοχές του προμετωπιαίου εγκεφαλικού φλοιού που είναι υπεύθυνες για την αναγνώριση των σημάτων του προσώπου των άλλων και θα αρχίσουμε να τους παρεξηγούμε. Ίσως μάλιστα η ενασχόλησή μας με τους υπολογιστές βλάψει την ικανότητά μας για λήψη αποφάσεων. Λίγο τραβηγμένο μου φαίνεται. Ο δρ. Σμολ χαμογελά με την έρευνα του Στάνφορντ και απαντά ότι για τη λήψη αποφάσεων χρειάζεται κοινή λογική και ότι οι υπολογιστές έχουν κατασκευαστεί πάνω σε αυτήν ακριβώς τη βάση. Κατά τη γνώμη του, η ισορροπημένη, η αρμονική χρήση των υπολογιστών και του Διαδικτύου, μόνο καλό μπορεί να κάνει. Αν εργαζόμαστε όλη μέρα μπρος σε έναν υπολογιστή, καλύτερα να βγούμε το απόγευμα με φίλους, ή να πάμε να πάμε να επισκεφτούμε κάποιον, παρά να μπούμε στο Διαδίκτυο από το σπίτι, για να επικοινωνήσουμε με τους ψηφιακούς φίλους μας. Καλεί επίσης τα άτομα άνω των 55 ετών να μπουν και να σερφάρουν στο Διαδίκτυο αφού, όπως έδειξαν οι μελέτες της ομάδας του, και ο δικός τους εγκέφαλος διαπλάθεται και μπορεί να αποκτήσει, με λίγο κόπο, περισσότερες ικανότητες. Ας δούμε λεπτομερειακά τις αντιδράσεις του εγκεφάλου μας όταν
1) Ψάχνουμε κάτι στο Διαδίκτυο. Με το απλό ψάξιμο ενισχύεται η ικανότητα να συνενώνουμε σε ενιαίο σύνολο και να διαχειριζόμαστε πληροφορίες. Η προσοχή μας μοιράζεται όταν ψάχνουμε σε πολλά μικρά κομμάτια και ενοποιείται, εστιάζεται όταν βρούμε κάτι ενδιαφέρον. Αυτό που καταδείχθηκε είναι ότι επιταχύνεται η διαδικασία λήψης της σωστής απόφασης. Η καθηγήτρια Pam Briggs, του πανεπιστημίου Northumbria, διαπίστωσε ότι πολλοί χρήστες του Διαδικτύου περνούν 2 δευτερόλεπτα σε κάποια σελίδα πριν πατήσουν το ποντίκι και επιλέξουν να ανοίξουν άλλη, σταματώντας μόνο στη σωστή. Αυτό το ταχύτατο ψάξιμο μπορούμε να μάθουμε να το κάνουμε σε κάθε ηλικία και ο δρ. Σμολ συνέκρινε τους εγκεφάλους μεσόκοπων που χρησιμοποιούσαν σπάνια το Διαδίκτυο, με αυτούς έμπειρων χρηστών που έψαχναν στο Διαδίκτυο για μια ώρα την ημέρα. Ύστερα από 5 μόλις ημέρες, ο δρ. Σμολ παρατήρησε ότι οι περιοχές του προμετωπιαίου εγκεφαλικού φλοιού που ελέγχουν την ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε πολύπλοκη πληροφόρηση και, κυρίως, να λαμβάνουμε αποφάσεις, έγιναν οφθαλμοφανώς πιο δραστήριες. Αυτές οι περιοχές ήταν απόλυτα αδρανείς πριν αρχίσουν τα πειράματα, γεγονός που καταδεικνύει ότι η λειτουργία του εγκεφάλου επηρεάζεται από τη χρήση του Διαδικτύου και ότι μπορεί να βελτιωθεί αισθητά, ακόμα και σε μεγαλύτερες ηλικίες.
2) Ηλεκτρονικά παιχνίδια. Με αυτά ενισχύεται πρωτίστως η μνήμη και η περιφερειακή όραση, ενώ βελτιώνεται η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε πολλά πράγματα μαζί. Πολύ ώρα όμως σε ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι μπορεί να προκαλέσει στρες και να οδηγήσει μάλιστα σε ξεσπάσματα βίας, καθώς τα παιχνίδια προκαλούν τη ροή μεγάλης ποσότητας αδρεναλίνης. Αλλά δεν είναι όλα τα παιχνίδια ίδια όπως δεν είναι ίδιος και ο τρόπος με τον οποίο παίζουμε. Ο νευρολόγος καθηγητής Πολ Κίρνι, της UNITEC (Ν. Ζηλανδία) παρακολούθησε εθελοντές που έπαιζαν ηλεκτρονικά παιχνίδια για 8 ώρες τη βδομάδα και παρατήρησε ότι διπλασιάζουν την ικανότητά μας να λαμβάνουμε υπόψη μας πολλά πράγματα μαζί και να σκεφτόμαστε καλύτερα. Άλλη έρευνα στο Ρότσεστερ των ΗΠΑ έδειξε ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που απαιτούν την ολική εποπτεία της οθόνης του υπολογιστή μας, βελτιώνουν κατακόρυφα την περιφερειακή όραση. Υπάρχουν σήμερα ειδικά παιχνίδια, από την Nintendo (Brain Age και Brain Fitness) που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για να ενισχύσουν τη μνήμη και τα οποία δεν χρησιμοποιούνται μόνο από παιδιά, αλλά και για να βοηθήσουν και όσους πάσχουν από τη νόσο Alzheimer.
3) Γράψιμο blog ή κατασκευή ιστοσελίδας. Αυτή η ενασχόληση βελτιώνει τη λειτουργία του μετωπικού λοβού, της κρίσης και της μνήμης. Η μνήμη και η κρίση καλυτερεύουν όταν μαθαίνουμε να κατασκευάζουμε μια ιστοσελίδα ή να γράφουμε blog και εξασκείται καθημερινά όσο χρησιμοποιούμε και ενημερώνουμε τη σελίδα μας.
Νομίζω ότι η άμεση σχέση της χρήσης των υπολογιστών και της αύξησης της ευφυΐας είναι κάτι πολύ ευχάριστο και είναι στο χέρι μας να γίνουμε ευφυέστεροι ή να αποβλακωθούμε. Ο δρ. Σμολ υποθέτει, όπως θα έκανε και ο Δαρβίνος, ότι η νέα γενιά θα έχει προσαρμοστεί εντελώς στον “ψηφιακό κόσμο” και ότι αυτοί που θα γίνουν πραγματικά καλοί στο χειρισμό των νέων τεχνολογιών θα αποκτήσουν επιβιωτικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων, θα έχουν καλύτερη δουλειά και μισθό και κατά συνέπεια θα αφήσουν καλύτερους απογόνους.
Το Διαδίκτυο έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας, ακούμε συχνά αντιφατικά πράγματα, θα ήθελα να κουβεντιάσω μαζί σας, τώρα που έχουμε και κάποια αρκετά έγκυρα επιστημονικά πορίσματα, πάνω στα καλά και τα κακά του.
Πηγή: http://dialogoi.enet.gr (30 Νοε 09 – 16:30)
Βιβλιογραφία:
- Βογιατζή, Λ. (2010). Διαδικτυακό πορνό: Πόσο κινδυνεύουν οι έφηβοι; Διαθέσιμο: http://www.vita.gr (περιοδικό Vita, τεύχος Μάρτιος 2010). Ανασύρθηκε: 20/04/2010.
- Λοΐζου Α. (2009). Έφηβοι και Προβληματική Χρήση του Διαδικτύου. Διαθέσιμο: http://www.specialeducation.gr. Ανασύρθηκε: 20/04/2010.
- Μονάδα Εφηβικής Υγείας(Μ.Ε.Υ.): “Εθισμός” στο διαδίκτυο: τι συμβαίνει στην εφηβεία; Διαθέσιμο:www.youth-health.gr.
- Ομιλία της Ψυχολόγου – Παιδοψυχολόγου Καππάτου Αλεξάνδρας. Θέμα: Εθισμός στο διαδίκτυο – οδηγίες στους γονείς. Διαθέσιμο: www.akappatou.gr.
- Παππά, Β. (2008). Γονείς, παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς. Αθήνα: Καστανιώτης.
- Το βιβλίο της Γραμμής-Σύνδεσμος για τους γονείς (2007). Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για … (Ι. Τσιάντης, Επιστ. Εποπτ., & Δ. Τζίκας & Σ. Βγενοπούλου, Επιστ. Επιμ.) (σσ. 114-121). Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε./ Κοάν.
- Τσώλη, Θ. (2008). Εθισμός στο Ιnternet: μια υπαρκτή απειλή. Διαθέσιμο: http://www.tovima.gr. Ανασύρθηκε: 20/04/2010.
Χρήσιμοι Σύνδεσμοι:
- www.sch.gr: ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ, Υπηρεσία Ελέγχου Περιεχομένου στο Διαδίκτυο
- www.saferinternet.gr: Ελληνικός Κόμβος Ασφαλούς Διαδικτύου
- www.safeline.gr: Καταγγελίες για ιστοχώρους (websites)
- www.hasiad.gr: Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο
- www.e-yliko.gr: Εκπαιδευτική Πύλη του Υπουργείου Παιδείας
- www.microsoft.com/hellas:Χρήσιμες Πληροφορίες για την Ασφάλεια στο Διαδίκτυο
- www.0-6.gr
- www.parents.gr