Με την ελπίδα για ένα μέλλον καλύτερο, πιο όμορφο, θετικό, δημιουργικό, φωτεινό……

Παππά, Β. (2020)

 

Η πανδημία του κορωνοϊού COVID-19 εξαπλώνεται με εξαιρετικά γρήγορους ρυθμούς και η ανησυχία των πολιτών ολοένα και μεγαλώνει. Όλοι έχουμε πλέον ενημερωθεί από τους αρμόδιους φορείς για τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνουμε, την αναγκαστική παραμονή στο σπίτι και τη σχολαστική τήρηση των κανόνων υγιεινής. ΟΛΟΙ είμαστε υπό πίεση, ακόμη και όσοι δείχνουν πιο συγκροτημένοι και ψύχραιμοι, καθώς νιώθουμε ιστορικά συνδεδεμένοι με τις προηγούμενες γενεές, τους μεγαλύτερους και τους ηλικιωμένους, που πρέπει να προφυλάξουμε, και τις επόμενες γενεές, τα παιδιά, που πρέπει να προστατεύσουμε. Ως γονείς, έχουμε να διαχειριστούμε αρκετές δυσκολίες στην οργάνωση της οικογενειακής ζωής, ενώ πολλές φορές θα χρειαστεί να στηρίξουμε τα παιδιά μας, όχι μόνο μαθησιακά, αλλά και ψυχολογικά. Μερικές σκέψεις και συμβουλές που ίσως βοηθήσουν:

• Ενημέρωση από έγκυρες και αξιόπιστες πηγές: Φροντίζουμε ως ενήλικες να ενημερωνόμαστε πρώτα εμείς από επίσημους και έγκυρους φορείς (ΠΟΥ, ΕΟΔΥ). Επιλέγουμε μία αξιόπιστη πηγή ενημέρωσης και παρακολουθούμε μία φορά την ημέρα τις εξελίξεις και τις νέες οδηγίες (δεν βλέπουμε συνεχώς ειδήσεις, καθώς δεν μας βοηθάει).
• Λειτουργούμε ως πρότυπο για τα παιδιά μας: Η υπεύθυνη στάση των ενηλίκων (π.χ. τηρούμε τους κανόνες υγιεινής και σεβόμαστε τις οδηγίες των ειδικών) συμβάλλει στη διατήρηση αντίστοιχης στάσης και από τα παιδιά/ εφήβους.
• Διατήρηση ψύχραιμης στάσης των γονέων: Αν και είναι αυτονόητο ότι ως γονείς κι εμείς φοβόμαστε (είναι;), παρόλα αυτά, … όταν γινόμαστε γονείς ξαναζούμε (ασυνείδητα, δηλαδή αθέλητα) την δική μας παιδική ηλικία και καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ξανά πολλές δικές μας αγωνίες, φόβους, ανασφάλειες. Ο τρόπος που θα διαχειριστούμε τα δικά μας άγχη θα βοηθήσει να διατηρηθεί η σταθερότητα και η ισορροπία τόσο στον ψυχισμό των παιδιών όσο και στην καθημερινότητα μέσα στο σπίτι.
• Προσπαθούμε να διαμορφώσουμε και να διατηρήσουμε μια ρουτίνα μέσα στο σπίτι: Η τήρηση της ρουτίνας μάς βοηθά να νιώθουμε ασφαλείς γιατί καλλιεργεί την προβλεψιμότητά μας. Ειδικά τώρα που τα σχολεία είναι κλειστά και τα παιδιά παραμένουν στο σπίτι, η διαμόρφωση της ρουτίνας κρίνεται απαραίτητη και αναγκαία για όλους (π.χ. πρωινό ξύπνημα, όπως όταν πήγαιναν τα παιδιά στο σχολείο και μελέτη, μεσημέρι και ώρα κοινής ησυχίας, απόγευμα με παιχνίδι και κοινωνικοποίηση, βραδάκι και χαλάρωση μαζί με τα παιδιά).
• Αυτοφροντίδα: Η φροντίδα σωματικού εαυτού των γονιών μέσα από την τήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής (κρίνεται απαραίτητη η υγιεινή διατροφή, ο επαρκής ύπνος, η φυσική άσκηση, όπως αυτή μπορεί να προσαρμοστεί στις παρούσες συνθήκες, και η καλή ψυχολογική κατάσταση, καθώς ενισχύουν την ανοσία του οργανισμού έναντι του κορωνοϊού και κάθε προσβολής). Παράδειγμα: να δούμε το σωματικό εαυτό, δηλ. να διερευνηθούν οι σωματικές ανάγκες και τα «θέλω» σε σχέση με το σώμα και η υλική υπόσταση των πραγμάτων, π.χ. τι είναι αυτό που θα ήθελε να κάνει ο γονιός για τον εαυτό του και δεν είχε χρόνο πριν (να τα σκεφτεί, π.χ. περιποίηση του εαυτού του). Τι είναι αυτό που του δίνει ευχαρίστηση, π.χ. να ξεκουράσει το σώμα του και να ξαπλώσει ή να κάνει ένα μπάνιο και να φροντίσει και να περιποιηθεί το σώμα του (ο γονιός χρειάζεται να γίνει «ο γονιός του εαυτού του» και να επιστρέψει σε πρωτόγονα στάδια φροντίδας του εαυτού του. Χρειάζεται από την αρχή να μάθει να φροντίζει τον εαυτό του, καθώς οι περισσότεροι γονείς το έχουν ξεχάσει ή δεν το έχουν μάθει ποτέ μέχρι σήμερα).
• Η φροντίδα ψυχικού εαυτού των γονιών: Έχει αποδειχθεί ότι η καλή ψυχική υγεία του γονιού μακροπρόθεσμα οδηγεί και σε καλή ψυχική υγεία του παιδιού. Φροντίζουμε τον εαυτό μας, ώστε να είμαστε σε θέση να φροντίσουμε τα παιδιά μας, μεριμνώντας και για τις δικές μας ψυχολογικές ανάγκες. Προσπαθούμε να διατηρήσουμε όσο αυτό είναι εφικτό καθημερινές ρουτίνες που μας χαλαρώνουν (π.χ. διάβασμα, μουσική), ενώ παράλληλα φροντίζουμε να επικοινωνούμε με άλλα πρόσωπα στο οικογενειακό, φιλικό και εργασιακό μας περιβάλλον κάτι που αποτελεί συνήθως πηγή στήριξης και συμβάλλει στο να αισθανόμαστε περισσότερο συνδεδεμένοι και ασφαλείς. Προσαρμόζουμε την καθημερινότητα μας και είμαστε ευέλι­κτοι με βάση τα νέα δεδομένα. Αναζητούμε δυνατά στοιχεία του εαυτού μας (π.χ. οργανωτικότητα, χιούμορ, ευρηματικότητα σταθερότητα, στοργή), αλλά και του ευρύτερου περιβάλλοντος («σημαντικοί άλλοι»/«δικοί μας» άνθρωποι) που αξιοποιήσαμε σε προηγούμενες δυσκολίες της ζωής μας και τα καταφέραμε.
• Επαναπροσδιορίζουμε τις προτεραιότητές μας με θετική οπτική αξιοποιώντας τις στιγμές που παραμένουμε στο σπίτι με δραστηριότητες και συνήθειες που είχαμε παραμελήσει λόγω των ρυθμών της καθημερινότητάς μας ή ανακαλύπτουμε νέες (π.χ. διάβασμα, μουσική, οικογενειακές στιγμές, συζητήσεις, παλιά χόμπι, ανακάλυψη νέων τρόπων απασχόλησης, παιχνίδι, τακτοποιούμε το σπίτι, τις ντουλάπες και … τις σκέψεις μας!!).
• Εμπλουτισμός εσωτερικής ζωής των γονιών: Οι γονείς μπορούν να εμπλουτίσουν την εσωτερική τους ζωή μέσα από την ενδοσκόπηση (δηλ. τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς μπορούν να γνωρίσουν τον εσωτερικό τους κόσμο. Όταν το σπιτικό κάθε οι­κογένειας είναι ένα ήσυχο καταφύγιο για περισυλλογή, ως α­ντίδοτο στους θορύβους και στη βιασύνη του πολιτισμού μας, η ενδοσκόπηση πραγματώνεται με τον καλύτερο τρόπο) και την έμπνευση (η έμπνευση είναι η τροφή, το οξυγόνο για την υ­γιή ψυχική και πνευματική συγκρότηση του ατόμου και μπορεί να προ­έρχεται από ποικίλες πηγές: η φύση, η λογοτεχνία, τα έργα τέχνης, η μουσική, η κί­νηση, ο ρυθμός, ακόμα και τα πιο απλά καθημερινά πράγματα μπορούν να δώσουν έναυσμα για έμπνευση).
• Αξιοποιούμε την μοναχικότητα δημιουργικά: Η μοναχικότητα που όλοι καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις ημέρες μπορεί να αξιοποιηθεί με δημιουργικό τρόπο και δεν σημαίνει απαραίτητα απομόνωση. Συχνά η μοναχικότη­τα συγχέεται με τη μοναξιά που μπορεί να βιώνει ένα άτομο α­πό την έλλειψη κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Η μοναχικότη­τα όμως είναι κάτι άλλο. Διαμορφώνεται από την επιλογή του ατόμου να μείνει μόνο με τον εαυτό του, ώστε να μπορέσει να τον γνωρίσει καλύτερα και να τον εκφράσει μέσα από διάφο­ρες διόδους. Μέσα από τη μοναχικότητα το άτομο γνωρίζει τα όριά του, τις αντοχές και τις ανοχές του. Συνεπώς, πρόκειται για βασική ανάγκη του ανθρώπου, καθώς καλλιεργεί την ικανότητα να μένουμε μόνοι με τον εαυτό μας και να απολαμβάνουμε τη συντροφιά του (όπως την εννοεί ο καθένας: δουλειές του σπιτιού, επαφή με τη φύση, μελέτη, σιωπή, προσευχή…).
• Η θετική προσέγγιση και το χιούμορ είναι τα «δώρα» που μπορούν να προσφέρουν οι γονείς στον εαυτό τους και στα παιδιά τους σε αυτές τις δύσκολες καταστάσεις που περνάμε όλοι. Το χιούμορ είναι η πιο ευφυής άμυνα που διαθέτουμε ως άνθρωποι. Και μην ξεχνάμε ότι αυτοί που έχουν χιούμορ είναι συνήθως άτομα με υψηλή νοη­μοσύνη.
• Μαθαίνουμε τις αξίες της ζωής: Στα πλαίσια της απόκτησης μιας σαφούς και υγιούς γονικής ταυτότητας (δηλαδή, το να ξέρει ο γονιός ποιος πραγματικά είναι: να ξέρει τις αξίες που έχει, τις προτεραιότητες που θέτει και να μπορεί να αναγνωρίζει τις πράξεις που αντικατοπτρίζουν ποιος είναι πραγματικά.), οι γονείς θα μπορούσαν να προστατέψουν την ψυχική τους υγεία με πολλούς τρόπους, ξεκινώντας από την πιο σημαντική παράμετρο της γονικής ταυτότητας που δεν είναι άλλη από τις αξίες. Στη συνέχεια, το όποιο σύστημα αξιών διαμορφώσουν είναι σημαντικό να συνειδητοποιηθεί, να διαφυλαχθεί με ακεραιότητα και να εφαρμοστεί με συνέπεια. Δεν έχει νόημα να διατείνεται κάποιος ότι έχει αποσαφηνίσει το δικό του ξεχωριστό σύστημα αξιών, αν δεν μπορεί να το τηρήσει με συνέπεια και σταθερότητα, αποτελώντας θετικό πρότυπο για το παιδί του (βασικές αξίες ζωής: ο σεβασμός, η υπομονή, η  σταθερότητα, η σύνεση, η κοινωνικότητα, η υπευθυνότητα, η τάξη, η ειλικρίνεια, η εμπιστοσύνη, ο διάλογος, η ανεκτικότητα, η δημιουργικότητα, η συνεργασία, η συμπόνια, η γενναιοδωρία, η φιλία, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ειρήνη, η χαρά). Παρόλο που η επιστήμη της Ψυχολογίας δεν κάνει μάθημα ηθικής, ωστόσο κανείς δεν θα αμφισβητούσε ότι οι αξίες αυτές είναι θεμελιώδεις για την ψυχική υγεία των ατόμων και τη λειτουργία των κοινωνιών.
• Εμπνέουμε την ελπίδα για το μέλλον: Η ελπίδα χρειάζεται συνεχή τροφοδοσία, ώστε να μπορέσει να ανθίσει και να ενδυναμωθεί. Μερικοί τρόποι με τους οποίους μπορεί κάποιος να ενδυναμώσει την ελπίδα είναι: Να καταγράψει τις δεξιότητες και τα προτερήματά του. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσει να πιστέψει περισσότερο στον εαυτό του και στις δυνατότητές του. Να ανακαλέσει μια εμπειρία του παρελθόντος στην οποία ξεπέρασε τις δυσκολίες. Να θέσει νέους στόχους και να κάνει όνειρα για το μέλλον του. Η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα είναι χαρακτηριστικά των ανθρώπων που ελπίζουν. Να καταγράψει τους στόχους του και να τους επιμερίσει, έτσι ώστε να γίνουν πιο ρεαλιστικοί. Να συνδέεται με ανθρώπους και να επιδίδεται με ασχολίες που τον εμπνέουν. Οι κοινωνικές επαφές και η διαπροσωπική αλληλεπίδραση ενισχύουν, ενδυναμώνουν την ελπίδα. Επιπλέον, η ενασχόληση με πράγματα που είναι σημαντικά τροφοδοτεί την ελπίδα. Τέλος, να μην ξεχνά να φαντάζεται ένα μέλλον καλύτερο, πιο όμορφο, θετικό, δημιουργικό, φωτεινό.

 

Ο κατάλογος των σκέψεων φαίνεται να είναι ατελείωτος. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, γιατί είναι τόσο δύσκολο να πειθαρχήσουμε στα αναγκαία μέτρα για την πανδημία. Τα παραπάνω αποτελούν έναν ΙΔΕΩΔΗ τρόπο του ζην, προς τον οποίο πάντοτε τείνουμε – και ας μην τον επιτυγχάνουμε …πάντοτε.

 

Ενδεικτικές πηγές:

• Γαλανάκη, Ευ. (2020). Σκέψη για τον αυτο-περιορισμό και την κοινωνική απόσταση που επιβάλλει η πανδημία.
• Γαλανάκη, Ευ. (2020). Γονείς και παιδαγωγοί, carpe pandemiam!
• ΕΛΨΕ (2020). Μένουμε σπίτι, δε μένουμε μόνοι. Μερικές σκέψεις / συμβουλές για τα μέτρα και τις νέες συνθήκες που επιβάλλει η εξάπλωση του Κορωνοϊού. www.elpse,com
• Μπρούμου, Μ. (2015). Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας: Εγχειρίδιο για γονείς. Αθήνα: Bookstars.
• Παππά, Β. (2008). Γονείς, παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς. Αθήνα: Καστανιώτη.
• Παππά, Β. (2020). Ελπίδα. http://www.sxolesgonewn.gr/postdetail.aspx?id=80
• Χατζηχρήστου, X., Υφαντή, Θ., Λαμπροπούλου, Κ., Λιανός, Π., Γεωργουλέας, Γ., Μίχου, Σ., Φραγκιαδάκη,  Δ., Αθανασίου, Δ. (2020). Μένουμε σπίτι….Συνδε-Δεμένοι. Προτάσεις για την ψυχολογική υποστήριξη οικογενειών, παιδιών και εφήβων κατά τη διάρκεια παραμονής στο σπίτι λόγω των προληπτικών μέτρων για τον κορωνοϊό – Covid-19.  Αθήνα: Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ. Για να δείτε το έντυπο πατήστε εδώ.
• Χατζηχρήστου, X., Υφαντή, Θ., Λαμπροπούλου, Κ., Λιανός, Π., Γεωργουλέας, Γ., Μίχου, Σ., Φραγκιαδάκη,  Δ., Αθανασίου, Δ. (2020). Χατζηχρήστου, X., Υφαντή, Θ., Λαμπροπούλου, Κ., Λιανός, Π., Γεωργουλέας, Γ., Φραγκιαδάκη,  Δ., Αθανασίου, Δ. (2020). Συζητώντας και στηρίζοντας τα παιδιά και τους εφήβους για τον Covid-19:  Χρήσιμες επισημάνσεις για γονείς.  Αθήνα: Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ. Για να δείτε το έντυπο πατήστε εδώ.
• Χατζηχρήστου, X., Υφαντή, Θ., Λαμπροπούλου, Κ., Λιανός, Π., Γεωργουλέας, Γ., Μίχου, Σ., Φραγκιαδάκη,  Δ., Αθανασίου, Δ. (2020). Συζητώντας και στηρίζοντας τους μαθητές για τον Covid-19: Χρήσιμες επισημάνσεις για εκπαιδευτικούς και σχολεία.  Αθήνα: Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ. Για να δείτε το έντυπο πατήστε εδώ.
• Χατζηχρήστου, Χ. (επιμ.) (2012). Διαχείριση κρίσεων στη σχολική κοινότητα. Αθήνα: Τυπωθήτω.
• «Οδηγός για γονείς» (2020) που κυκλοφόρησε πρόσφατα το Κοινοτικό Κέντρο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων Αθηνών, το οποίο λειτουργεί στο Γενικό Νοσοκομείο Παίδων «Παναγιώτη και Αγλαΐας Κυριακού» με τίτλο «Πώς να μιλήσουμε στα παιδιά μας για την πανδημία από τον κορωνοϊό και να αντιμετωπίσουμε μαζί την κρίση». https://media.real.gr/filesystem/Multimedia/pdf/2020-03-31_KOKECYPE_AUHNVN_COVID_ODHGOS_GIA_GONEIS_id37896.pdf.
• Έντυπο Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ) (2020). Μένουμε σπίτι. Ο ελεύθερος χρόνος παιδιών και εφήβων. Η συνάντηση με την οικογένεια. https://www.pagni.gr/mycode/pdf/nenoume_spiti_paidia_efhvoi.pdf

Ένας πολύ βασικός παράγοντας διαμόρφωσης της ταυτότητας των γονέων (γονική ταυτότητα: το να ξέρει ο γονιός ποιος πραγματικά είναι, να ξέρει τις αξίες που έχει, τις προτεραιότητες που θέτει και να μπορεί να αναγνωρίζει τις πράξεις που αντικατοπτρίζουν ποιος είναι πραγματικά) είναι ο χρόνος που χρειάζεται να βρίσκουν οι γονείς για τα παιδιά τους, αλλά και τον εαυτό τους:

Καθημερινά ακούμε φράσεις, όπως: «Δεν έχω χρόνο», «Μακάρι να είχε κι άλλες ώρες η ημέρα», «Δεν προλαβαίνω». Οι περισσότεροι γο­νείς παραπονιούνται ότι δεν έχουν χρόνο για τον εαυτό τους, δεν κάνουν πράγμα­τα για αυτόν και νιώθουν εξαντλημένοι. Πώς θα προσφέρουν όμως έτσι στα παιδιά τους ένα θετικό μοντέλο ταύτισης; Τα παιδιά έχουν ανάγκη από γονείς γεμάτους, αισιόδοξους, με προσωπικότητα, που κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους, που έχουν προσωπική ζωή. Αν ένας γονιός δεν προ­σπαθεί για τα παραπάνω και δεν βλέπει καν τη σημασία τους, έχει σκεφτεί τι είδους πρότυπο αποτελεί για το παιδί του;

Οι σημερινοί γονείς νιώθουν διπλά πιεσμένοι, καθώς μέσα στην ήδη πιεστική καθημερινότητα επιβάλλεται να βρίσκουν χρόνο και για τα παιδιά τους. Η γνωστή άποψη περί ποιοτι­κού χρόνου του γονέα έναντι του ποσοτικού ήρθε να κατευνά­σει λίγο τις ανησυχίες και να απενοχοποιήσει, ως σε ένα βαθμό, κυρίως τους εργαζόμενους γονείς.

Σε πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα για γονείς, οι συγγραφείς αναφέρονται στη σημασία του παιχνιδιού, της συζήτησης και του διαλόγου στα διαφορετικά εξελικτικά στάδια της ζωής των παιδιών:

Συγκεκριμένα, για τα παιδιά και τους εφήβους ηλικίας 10-18 χρόνων ισχύει το ίδιο όπως και για τα μικρότερα παιδιά. Τα μεγαλύτερα παιδιά έχουν εξίσου ανάγκη την προσοχή και το χρόνο των γονιών τους, είτε για παιχνίδι είτε για συζήτηση και διάλογο. Είναι πο­λύ σημαντικό οι γονείς να προσπαθούν να διατηρούν ανοιχτά τα κανάλια της επικοι­νωνίας, ώστε να διακινούνται θετικά συναισθήματα αγάπης και οικειότητας ανάμεσα σε γονείς και παιδιά. Με τον τρόπο αυτό, η αναταραχή της εφηβείας μετριάζεται αρκετά. Έτσι, όταν το παιδί χρειαστεί κάποια συμ­βουλή, θα μπορεί εύκολα να απευθυνθεί στο γονιό του και όχι στους συνομηλίκους του.

Σαφώς, ο ποιοτικός χρόνος είναι ο πιο ουσιαστικός όσον α­φορά στην αλληλεπίδραση του γονέα με το παιδί. Ωστόσο, και πάλι δημιουργούνται τα εξής ερωτήματα:

• Πόσο ποιοτικός μπορεί να είναι ο χρόνος αλληλεπίδρα­σης με το παιδί όταν εμπίπτει σε μία «μη ποιοτική καθη­μερινότητα» μη εκπλήρωσης των προσωπικών αναγκών του γονέα, η οποία προσδιορίζεται από πολύ στρες;
• Κατά πόσο οι γονείς σήμερα μπορούν να εξισορροπήσουν την ικανοποίηση των δικών τους βασικών, ζωτικών ανα­γκών (υλικών, σωματικών, συναισθηματικών, γνωστικών, κοινωνικών) με εκείνων των παιδιών τους;

Είναι αλήθεια ότι οι έφηβοι θέλουν να περνούν χρόνο με τους γονείς τους. Ναι, φυσικά θα ήθελαν να είναι στα κινητά ή τους υπολογιστές τους, παίζοντας παιχνίδια και επικοινωνώντας με τους φίλους τους, όλες τις ώρες της ημέρας και της νύ­χτας. Με την πρώτη ευκαιρία, θέλουν να είναι με τους φίλους τους επίσης – είτε ο ένας στο σπίτι του άλλου είτε έξω όλοι μαζί. Αλλά, επίσης, εκτιμούν ακόμη τον χρόνο με την οικογένεια – όπως για παράδειγμα το να τρώνε μαζί μας, να βλέπουν τηλεόραση μαζί με την οικογένεια, ακόμη και να βγαίνουν έξω μαζί μας.

Να γιατί ένα κομβικό γεγονός της οικογενειακής ζωής που έχει χαθεί, χρειά­ζεται να το επαναφέρουμε – το οικογενειακό γεύμα και το οικογενειακό τραπέζι. Για πολλές οικογένειες τα κοινά γεύματα έχουν γίνει μια χαμένη πολυτέλεια. Ίσως αυτό να οφείλεται στον ρυθμό της ζωής, καθώς εμείς και τα παιδιά μας έχουμε τόσο πολλές υποχρεώσεις που είναι πραγματικά δύσκολο να βρούμε μία ώρα κάθε μεσημέρι ή βράδυ για να είμαστε όλοι μαζί. Κάθε φορά που νιώθουμε πιεσμένοι κι ότι δεν έχουμε χρόνο, επιλέγουμε γεύματα που μπορούν να γίνουν γρήγορα, ή ετοιμάζουμε πιάτα που μπορούν να ετοιμαστούν και να καταναλωθούν ατομικά. Έτσι δεν φαίνεται να υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο θα έπρεπε να είμαστε όλοι μαζί στο τραπέζι. Επίσης, αν οι προτιμήσεις κι οι ιδιοτροπίες στο φαγητό ση­μαίνουν ότι τα μέλη της οικογένειας τρώνε διαφορετικά έτσι κι αλλιώς φα­γητά, μπορεί να μοιάζει το ίδιο λογικό να τρώει ο καθένας μόνος του, όπως και όταν επιθυμεί.

 

Επαναφέροντας τα οικογενειακά γεύματα – επανέρχονται και οι αξίες της οικογένειας

Το να μοιραζόμαστε ένα οικογενειακό γεύμα μπορεί να μοιάζει απαιτητικό και δύσκολο να το διευθετήσουμε, αλλά αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε. Τίποτα δεν φέρ­νει περισσότερο μια οικογένεια κοντά – προωθώντας  και ενισχύοντας την κατανόηση και την ενότητα – όσο το να τρώμε όλοι μαζί. Μπορεί να συναντήσουμε αντιρρήσεις όταν το προτείνουμε. Μπορεί να χρειαστεί να κανονίσουμε εκ νέου προγράμματα, να επι­στρέφουμε σπίτι πιο νωρίς και τα παιδιά μας να πρέπει να προγραμματίσουν και πάλι πότε να δουν τους φίλους τους ή να μελετήσουν. Μπορεί ακόμη όλοι να πρέπει να παρατήσουμε κάποια πράγματα για να το καταφέρουμε. Αλλά τα οφέλη είναι περισσότερα από τα κόστη μακροπρόθεσμα και θα αντισταθμίσουν αυτές τις ταλαιπωρίες.

Ένα από τα αποτελέσματα των οικογενειακών γευμάτων είναι ότι επιτρέ­πουν σε όλους εκείνους που κάθονται γύρω από το τραπέζι να νιώθουν ότι αξίζουν και ότι εκτιμώνται – άλλη μια κομβική ανάγκη για τους εφήβους. Μπορούμε να μιλάμε ήρεμα, να τους ρωτάμε για τη μέρα τους και να τους λέμε για τη δική μας. Μπορούμε να βάλουμε στόχο να τρώμε μαζί ως οικογένεια κάθε μέρα – αλλά αν αυτό είναι πραγματικά αδύνατο, τουλάχιστον τέσσερεις φορές την εβδομά­δα. Όταν βρισκόμαστε και συζητάμε μαζί με τους εφήβους, καλλιεργούνται και επανέρχονται αξίες που είναι ανεκτίμητες για την διαμόρφωση της ταυτότητας των εφήβων, αλλά και των γονιών τους/ σεβασμός, κοινωνικότητα, υπευθυνότητα, ειλικρίνεια, διάλογος, δημιουργικότητα, συνεργασία, υπομονή, ελευθερία:

• Ζητάμε από όλους να συνεισφέρουν στο γεύμα, στρώνοντας το τραπέζι, προετοιμάζοντας ή μαγειρεύοντας ή πηγαίνοντας κάτι στο τραπέζι (αξία κοινωνικότητας, υπευθυνότητας και συνεργασίας).
• Ζητάμε και τους ενθαρρύνουμε όλους να μιλήσουν για κάτι που έκαναν εκείνη την ημέρα και τους άρεσε, κάτι που τους ευχαρίστησε και για το οποίο είναι περήφανοι ή κάτι το οποίο θα μπορούσαν να είχαν κάνει καλύτερα (αξία ελευθερίας και διαλόγου).
• Χρησιμοποιούμε την ώρα των γευμάτων για να συζητήσουμε σχέδια για να περάσουμε χρόνο από κοινού: εξόδους, βραδιές για να παίζουμε παιχνίδια, κοινό χρόνο στον υπολογιστή (αξία κοινωνικότητας και δημιουργικότητας, ελευθερίας).

Ο χρόνος που απαιτείται για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω πρέπει να διεκδικηθεί από τους γονείς για να μπορούν να είναι για τα παιδιά τους ένα θετικό μοντέλο ταύτισης. Οι αξίες αποτελούν βασική συνιστώσα της γονικής ταυτότητας. Ο κάθε γονιός χρειάζεται να έχει ένα συνεκτικό και στιβαρό σύστημα αξιών, που θα αποτελεί βασικό οδηγό στην ανατροφή του παιδιού του. Για να αποσαφηνίσει όμως κανείς το δικό του σύστημα αξιών είναι σημαντικό να γνωρίσει τις αξίες, να τις αναγνωρίσει και να τις ιεραρχήσει, ώστε να τις αναδείξει και να τις προωθήσει. Στους γονείς τονίζεται η σημασία διαμόρφωσης ενός προσωπικού συστήματος αξιών για την ανάπτυξη μιας υγιούς γονικής ταυτότητας. Η διαμόρφωση του αξιακού συστήματος και η τήρηση του με συνέπεια συσχετίζεται με την οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης γονιών και παιδιών.

 

Ας μην ξεχνάμε ότι διδάσκοντας στα παιδιά μας τις βασικές αξίες της ζωής τα βοηθάμε να αναπτύξουν γνωρίσματα και συμπεριφο­ρές ενός έντιμου, δυναμικού και συναισθηματικά ακέραιου χαρακτήρα που θα τους επιτρέψει να αντι­μετωπίζουν τις μικρές και μεγάλες προκλήσεις της ζωής με δύναμη και ωριμότητα.

 

Βιβλιογραφία:

• Hayman, S. (2016). Μεγαλώνοντας χαρούμενους εφήβους (μτφρ.-επιστ. επιμ.: Β. Παππά). Αθήνα: Βήτα.
• Μπρούμου, Μ. (2014). Αλλαγές στη Μορφή της Οικογένειας και Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Bookstars.
• Μπρούμου, Μ. (2014). Η Ψυχολογία της Γονεϊκότητας. Αθήνα: Bookstars.
• Μπρούμου, Μ. (2015). Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας: Εγχειρίδιο για γονείς. Αθήνα: Bookstars.
• Παππά, Β. (2008). Γονείς, παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς. Αθήνα: Καστανιώτης.
• Παππά, Β. (2013). Η λογική των συναισθημάτων. Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.      
• Παππά, Β. (2016). Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Γονικής Ταυτότητας (EPPI). Αθήνα.
• Pujol i Pons, E., & González, I. L. (2003). Μάθετε στα παιδιά σας 20 αξίες της ζωής: Βασικό εγχειρίδιο για τους γονείς, για τους εκπαιδευτικούς, για όλους… μετάφρ: Β. Χωρεάνθη. Αθήνα: Άγκυρα.

www. efiveia.gr

Ο καθένας μπορεί να θυμώσει – αυτό είναι εύκολο.
Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο – αυτό δεν είναι εύκολο

Αριστοτέλη, Ηθικά Νικομάχεια

Τι είναι ο θυμός;

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA, 2011), όλοι γνωρίζουμε τι είναι ο θυμός και όλοι τον έχουμε νιώσει, είτε ως παροδικό εκνευρισμό είτε ως έντονη οργή. Ο θυμός αποτελεί ένα φυσιολογικό, συνήθως υγιές, ανθρώπινο συναίσθημα. Όταν, όμως, ξεφεύγει από τον έλεγχό μας και γίνεται καταστροφικός, μπορεί να οδηγήσει σε πολλά προβλήματα –στον εργασιακό χώρο, ή στις προσωπικές μας σχέσεις, και γενικώς, σε επιβάρυνση της συνολικής ποιότητας της ζωής μας. Επιπλέον, μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε ότι βρισκόμαστε στο έλεος ενός απρόβλεπτου και ισχυρού συναισθήματος.

Σύμφωνα με τον Charles Spielberger, έναν ψυχολόγο που ειδικεύεται στη μελέτη του θυμού, ο θυμός είναι μια «συναισθηματική κατάσταση που ποικίλλει σε ένταση από τον ήπιο εκνευρισμό ως την έντονη οργή και μανία». Όπως και άλλα συναισθήματα, συνοδεύεται από φυσιολογικές και σωματικές αλλαγές: Όταν θυμώνουμε, η καρδιά μας χτυπά πιο δυνατά και η πίεση του αίματός μας αυξάνεται, όπως αυξάνονται και τα επίπεδα των ορμονών αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη.

Ο θυμός γεννιέται από εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά και από ανησυχία ή από συνεχή ενασχόληση με τα προσωπικά μας προβλήματα. Κάποιες μνήμες τραυματικών ή εξοργιστικών γεγονότων μπορούν, επίσης, να προκαλέσουν συναισθήματα θυμού.

Στην εφηβεία, ο επικεντρωμένος και ο διάχυτος θυμός των εφήβων δυσκολεύει πολύ τους γονείς. Οι έφηβοι αγωνίζονται να βγάλουν κάποιο νόημα από τις αλλαγές που συμβαί­νουν στο σώμα τους και στα συναισθήματά τους αυτή την περίοδο και μερι­κές φορές η κατήφεια, η σεξουαλική έλξη ή η επιθυμία να έχουν κάποιο είδος ελέγχου μπορεί να αναμιχθούν και να τους κάνουν έξαλλους. Όπως και κάθε άλλη έντονη συγκίνηση, ο θυμός είναι ένα φυσικό συναίσθημα που έχουμε και δεν είναι ούτε σωστό, ούτε λάθος. Αλλά το πώς χρησιμοποιούμε τον θυμό μας – ή τον αφήνουμε να μας χρησιμοποιεί – και το πώς αυτός εκδηλώνεται μπο­ρεί να τον καταστήσει επώδυνο, φοβερό κι εντελώς καταστροφικό. Ο θυμός από μόνος του μπορεί να έχει μια σημαντική λειτουργία. Όπως ο πόνος σάς λέει να μην ακουμπάτε σε μια καυτή εστία, έτσι κι ο θυμός σάς λέει ότι αυτό που συμβαίνει δεν είναι αποδεκτό και σας ενοχλεί κι ότι κάτι χρειάζεται να αλλάξει. Ο θυμός μπορεί να είναι:

• Μια προειδοποιητική ένδειξη ότι δεν ικανοποιούνται σημαντικές ανάγκες
• Μια ώθηση για να κάνετε κάποιες αλλαγές
• Ένας τρόπος να δείξουμε στους άλλους πώς νιώθουμε και τι χρειαζόμαστε. Όλοι έχουν συναισθήματα κι ανάγκες. Δεν είναι σωστά ή λανθασμένα, απλώς υπάρχουν.

Και οι ενήλικες και οι έφηβοι μπορεί συχνά να θυμώνουν και να δυσκολεύο­νται να διαχειριστούν έντονες συγκινήσεις και συναισθήματα. Όταν νιώθουμε θυμό και δεν τον εκφράζουμε:

• Μας κάνει να νιώθουμε ανίσχυροι και αβοήθητοι
• Σημαίνει ότι οι ανάγκες μας δεν ικανοποιούνται
• Μας αρρωσταίνει – κατάθλιψη, πονοκέφαλοι, στομαχόπονος, πόνος στη μέση
• Διαχέεται ως περιφρόνηση, διαβρώνοντας και καταστρέφοντας τις σχέσεις
• Μετατρέπεται και εκρήγνυται ως καταστροφικός θυμός.

Είναι κάποιος θυμός πιο καταστροφικός από άλλους;

Όταν ο θυμός γίνεται καταστροφικός είναι εύκολο να γίνει κατανοητός. Ο καταστροφικός θυμός εμφανίζεται όταν ο θυμός ξεχύνεται με ανεξέλεγκτες και επώδυνες πράξεις ή λέξεις, πληγώνοντας και το άτομο που είναι θυμωμένο και όλους όσοι είναι γύρω του. Ο καταστροφικός θυμός συνίσταται:

• Σε κατηγορίες, προσβολές, χτυπήματα ή άσχημες λέξεις
• Στο να «βγάζουμε δηλητήριο» – να αδικούμε ανθρώπους εκφράζοντας άσχημα συναισθήματα
• Σε αναδρομή σε παλιές αδικίες.

Ο καταστροφικός θυμός δεν κάνει καθόλου καλό ούτε σε μας ούτε στους εφή­βους μας. Κάνει το άτομο που τον εκδηλώνει ντροπιασμένο κι ένοχο χωρίς να έχει το αποτέλεσμα που θέλει. Το να αφήνετε τον εαυτό σας ή τον έφηβό σας να καταφεύγει στην οργή βλάπτει τη σχέση σας μαζί του και καταστρέφει την αυτοεκτίμησή του.

Αντιμετωπίζοντας την «έκρηξη θυμού» στην εφηβεία

Μερικές φορές οι έφηβοι σάς πιέζουν πάρα πολύ κι οι διαμάχες κι η σύγκρου­ση αρχίζουν να μοιάζουν με τις εκρήξεις οργής της παιδικής ηλικίας. Όταν οι νέοι καταλαμβάνονται από έντονα συναισθήματα δεν μπορούν να σκεφτούν καθαρά ή να ακούσουν τη λογική. Ο νέος «κατακλύζεται συναισθηματικά». Αυτό που ίσως χρειάζεται εκείνη τη στιγμή είναι να εκφράσει τα συναισθήματα με ασφαλή τρό­πο και να ηρεμήσει ώστε να επιλύσει το πρόβλημα. Φανταστείτε τον έφηβό σας ως ένα σκεύος – ένα φλιτζάνι, ένα ποτήρι ή ένα δοχείο. Φυσιολογικά, είναι κατά το ήμισυ γεμάτος με σκέψεις και κατά το ήμι­συ με συναισθήματα. Και τα δύο ισορροπούν το ένα το άλλο έτσι ώστε να μπορεί να σκέφτεται και να νιώθει διατηρώντας τα σε μια σταθερή αναλογία. Όταν αναστατώνεται, τα συναισθήματά του αυξάνονται και τον κατακλύζουν. Το ποτήρι είναι τώρα κατά τρία τέταρτα ή περισσότερο γεμάτο από συναισθή­ματα, κι οι λογικές του σκέψεις καταπνίγονται. Σ’ αυτή την κατάσταση δεν μπορεί να σκεφτεί για τον εαυτό του ή να σας ακούσει. Στην περίπτωση μιας «έκρηξης θυμού»:

Μην το παίρνετε προσωπικά

Ο έφηβος σας μπορεί να κατευθύνει τον θυμό του σε σας και μπορεί πράγμα­τι να θέλει να τον ακούσετε και να κάνετε κάτι. Αλλά τις περισσότερες φο­ρές νιώθει αναστατωμένος για ζητήματα που έχουν μικρή σχέση με σας, ή απλώς εμπλέκεστε με έμμεσο τρόπο. Για παράδειγμα, μπορεί να είχε μία δι­αφωνία με έναν φίλο στο σχολείο και μετά να τα βάλει μαζί σας «γιατί συνε­χώς παρεμβαίνετε». Ακούστε και αναλάβετε την ευθύνη για πράγματα που ίσως θα ήθελε να αλλάξετε, αλλά μην ταράζεστε και μη θυμώνετε κι εσείς μαζί του. Είναι σημαντικό ως γονείς να θυμάστε ότι τα έντονα συναισθήματα είναι μεταδοτικά. Ένα από τα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για τον έφηβό σας είναι να αναγνωρίσετε πότε ο θυ­μός ή η σύγχυση τους θα μπορούσε να σας κάνει να νιώσετε το ίδιο. Ο κα­λύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσετε τον θυμό τους είναι να τον επι­στρέψετε και να μην τον οικειοποιηθείτε/ να μην ταυτιστείτε μαζί του.

Ακούστε προσεκτικά

Ξεκινήστε από την επιθυμία να καταλάβετε κι όχι από την ανάγκη να κερδί­σετε τη διαμάχη ή να τους κάνετε να συμπεριφέρονται σωστά. Ακούστε τον τόνο, όχι τις λέξεις, έτσι αντί «Σε μισώ! Δεν είσαι το αφεντικό μου! Γιατί δεν με παρατάς!» να ακούτε «Είμαι πραγματικά αναστατωμένος! Προσπαθώ να τα καταφέρω μόνος μου και νιώθω να μη με εμπιστεύεσαι! Μακάρι να με βο­ηθούσες όπως εγώ θέλω!». Αν εμβαθύνετε στις λέξεις για ν’ ανακαλύψετε το πραγματικό νόημα, μπορείτε να τους βοηθήσετε να επεξεργαστούν αυτό που νιώθουν πραγματικά κι αυτό που έχουν ανάγκη. Και θυμηθείτε, το να τους ακούσετε τους βοηθά στη μείωση της συναισθηματικής έντασης και τους επα­ναφέρει στην ισορροπία σκέψης/συναισθήματος όπου μπορούν να επεξεργα­στούν αυτό που χρειάζονται να κάνουν. Βοηθά επίσης το να κατονομάσετε και να «καθρεφτίσετε» αυτό που νομίζετε ότι αισθάνεται το παιδί σας, για παράδειγμα, στην περίπτω­ση προφανούς βροντερού θυμού, να πείτε, «Ακούγεσαι πραγματικά αναστα­τωμένος» ή «Ακούγεσαι σαν να φοβάσαι».

Βοηθήστε το παιδί σας να βρει τα αίτια των συναισθημάτων του

Με τη λεκτικοποίηση συναισθήματος, δηλαδή κατονομάζοντας το συναίσθημα, μπορείτε να βοηθήσετε τον έφηβό σας να βρει αυτό που θέλει ή χρειάζεται. Ο θυμός ή η αναστάτωση που εκφράζονται εναντίον σας, η πόρτα που χτυπά ή η οργή, μπορεί να πηγάζουν από την ανάγκη του για το συνανήκειν: «Φαίνεται ότι οι φίλοι σου δεν σε κάνουν παρέα τώρα. Θα ήθελες πραγματικά να μπορούσες να είσαι μαζί τους».

Βάλτε όρια στη συμπεριφορά

Το να κατανοείτε τα συναισθήματα και τις ανάγκες του εφήβου σας καθώς και τα αίτια της συμπεριφοράς του δεν είναι το ίδιο με το να παραβλέπε­τε ή να αποδέχεστε αυτή τη συμπεριφορά. Αφού τον ηρεμήσετε ακούγοντάς τον κι έχει επανακτήσει την ισορροπία σκέψης/συναισθήματος, μπο­ρείτε στη συνέχεια να θέσετε όρια στη συμπεριφορά του ενώ τον βοηθάτε να βρει τρόπους να λύσει το πρόβλημα. Έτσι θα μπορούσατε να πείτε: «Θα ήθελα να βρεις έναν τρόπο να το αντιμετωπίσεις αυτό χωρίς να μου βάζεις τις φωνές, να χτυπάς τις πόρτες ή να εξοργίζεσαι. Τι νομίζεις ότι θα σε βο­ηθούσε;»

Περιμένετε να περάσει η μπόρα

Όταν ανακτηθεί η ηρεμία, χρειάζεται να κατανοήσετε τα επώδυνα κι έντο­να συναισθήματα που ο έφηβος σας έχει βιώσει. Βοηθήστε τον να καταλάβει πώς νιώθει, τι χρειάζεται, τι μπορεί να κάνει για να εκφράζει τέτοιου είδους συναισθήματα στο μέλλον και να παίρνει αυτό που χρειάζεται χωρίς να πλη­γώνει τον εαυτό του και τους άλλους. Πείτε: «Καταλαβαίνω απόλυτα πόσο άσχημα ένιωσες και λυπάμαι γι’ αυτό. Έχεις κάθε δικαίωμα να νιώθεις τόσο αναστατωμένος. Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να είμαστε σίγουροι ότι την επόμενη φορά θα το αντιμετωπίσουμε με διαφορετικό τρόπο έτσι ώστε να μπορείς να μου μιλάς και να μην πληγώνεις τον εαυτό σου ή οποιονδήποτε άλλον;». Μερικές φορές αρκεί να κατανοήσουμε και να αποδεχτούμε τα συναισθή­ματα και τις ανάγκες του. Άλλες φορές μπορεί να χρειάζεται να βοηθήσετε τον έφηβό σας να ψάξει να βρει αυτό που πρόκειται να κάνει. Το να κινητο­ποιηθείτε μπορεί να σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχτείτε ότι δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε για να αλλάξει η κατάσταση, αλλά μπορείτε πάντοτε να αλ­λάξετε τη συμπεριφορά σας ή το πώς νιώθετε γι’ αυτό. Πρώτα, μπορεί να χρειάζεται να αφήσετε το αρχικό ξέσπασμα των συναισθημάτων να ξεθω­ριάσει. Αυτό που συχνά μπλοκάρει κάθε κίνηση προς τα μπρος είναι ο θυμός που είναι διάχυτος.

Τι γίνεται όταν οι διαμάχες μοιάζουν να είναι εκτός ελέγχου;

Μερικές φορές η εφηβική συμπεριφορά μπορεί να υποδεικνύει κάποια πραγ­ματική διαταραχή ή δυστυχία: Οι ενδείξεις θα μπορούσαν να είναι:

Ασυνήθιστα ξεσπάσματα επιθετικότητας

Όλοι οι έφηβοι μπορεί να έχουν στιγμές που «χάνονται» – όπως κι εμείς. Αλλά γνωρίζετε τον έφηβό σας, ακόμη κι αν πράγματι μοιάζει να έχει αλλάξει πολύ. Αν νιώθετε ότι ο θυμός του είναι περισσότερο απρόβλεπτος κι εκρηκτικός κι η αντίδρασή του περισσότερο βίαιη απ’ ό,τι θα περιμένατε, ίσως θα πρέπει να ζητήσετε βοήθεια. Ενώ δεν θα έπρεπε να κατηγορείτε τους εφήβους επειδή βιώνουν έντο­να συναισθήματα, δεν τους βοηθά αν τους προστατεύετε από τις συνέ­πειες των πράξεών τους. Αν τα χτυπήματα της πόρτας ή οι παρεκτρο­πές καταλήγουν σε καταστροφές, περιμένετε μέχρι να καθαρίσουν και να επανορθώσουν μόλις βρουν την ευκαιρία να ηρεμήσουν, και μην αντικαθιστάτε δικά τους αντικείμενα που έχουν καταστρέψει, αφιλο­κερδώς.

Η απομόνωση κι η έλλειψη ενδιαφέροντος για τις φυσιολογικές τους δραστηριότητες

Όλοι οι έφηβοι μπορούν ν’ αλλάξουν τις συνήθειές τους, παραμερίζοντας τα τρενάκια και τις κούκλες για μια εμμονή με τους ανθρώπους που θαυμάζουν. Θα μπορούσαν να σταματήσουν να είναι κοινωνικοί και να τρυπώσουν στο δωμάτιο τους, γράφοντας ποίηση ή ψάχνοντας ιστότοπους κοινωνικής δικτύ­ωσης. Αλλά, και πάλι, γνωρίζετε τον έφηβό σας. Αν τον ακούτε, τον νοιάζε­στε και τον σκέφτεστε, θα ξέρετε αν η απομόνωση από την οικογένεια είναι και απομόνωση από τη ζωή.

Όταν κλαίνε υπερβολικά και/ή είναι μονίμως λυπημένοι

Οι ορμονικές ανακατατάξεις που προκαλούν κατήφεια και κλάμα, κι η συνε­χής ενασχόληση των εφήβων με τις αδικίες στον κόσμο μπορεί να τους κάνουν λυπημένους. Αλλά η μόνιμη στενοχώρια είναι μία ένδειξη για κάτι περισσότε­ρο από εφηβική μελαγχολία και χρειάζεται βοήθεια.

Όταν δεν βλέπουν φίλους και αποξενώνονται

Οι έφηβοι μπορεί ν’ αλλάζουν φίλους, και ν’ αντικαθιστούν τις βασικές πρό­σωπο με πρόσωπο επαφές τους με αντίστοιχες διαδικτυακές. Αλλά ο έφηβος που δεν έχει πραγματικούς φίλους, ή αποφεύγει αυτούς που είχε, θα πρέπει να σας ανησυχήσει και χρειάζεται επιπλέον βοήθεια.

Όταν δεν τρώνε σωστά ή δεν κοιμούνται καλά

Οι έφηβοι συχνά περνούν διατροφικούς πανικούς και αλλάζουν τη διατρο­φή τους για ν’ αδυνατίσουν. Μπορεί να γίνουν πλάσματα της νύχτας, προ­τιμώντας να μένουν ξύπνιοι ως αργά ακόμη κι αν πρέπει να ξυπνήσουν νω­ρίς. Αλλά θα πρέπει να μπορείτε να ξεχωρίζετε αν ο έφηβος σας τρώει και κοιμάται αρκετά – η υγεία τους θα πληγεί αν δεν το κάνουν, κι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Εμπιστευτείτε το ένστικτο σας, κι αν ανησυχεί­τε, μιλήστε μαζί τους.

Όταν δυσκολεύονται να σας μιλήσουν ή να σας εξηγήσουν τα συναισθήματά τους

Όλοι οι έφηβοι μπορεί να περνούν περιόδους που δεν θέλουν να μιλούν στους γονείς τους και παλεύουν με συναισθήματα που δυσκολεύονται να τα εκφρά­σουν. Αλλά σε ποιον βαθμό; Και πάλι, μπορεί να χρειάζεται να εμπιστευτείτε τον εαυτό σας αν νιώθετε ότι ο έφηβος σας δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα συναισθήματά του.

Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά

Κατά την εφηβεία οι νέοι τείνουν να πειραματίζονται με το ποτό, τα ναρκωτι­κά, το σεξ και με άλλες συμπεριφορές που προσεγγίζουν την αυτοκαταστρο­φή, όπως το να μπλέκουν σε καβγάδες και να οδηγούν με μεγάλη ταχύτητα. Αλλά άλλο πράγμα τα πειράματα, άλλο το να διακινδυνεύουν να βλάψουν τον εαυτό τους. Εμπιστευτείτε τον εαυτό σας κι αν νιώθετε ότι η συμπεριφο­ρά του παιδιού σας είναι πέρα από τον φυσιολογικό πειραματισμό ζητήστε βο­ήθεια.

Οι υπερβολικές αντιδράσεις

Αν πράγματι νιώθετε ότι ο έφηβος σας αντιδρά υπερβολικά, η πρώτη κίνηση είναι να βρείτε τη ρίζα των προβλημάτων του. Συνηθισμένες καταστάσεις που προκαλούν ασυνήθιστες συμπεριφορές είναι:

• Ο εκφοβισμός ή η πίεση από τους συνομηλίκους
• Οι δυσκολίες στο σχολείο κι οι υπερβολικές προσδοκίες
• Οι μαθησιακές δυσκολίες όπως η μη διαγνωσμένη δυσλεξία
• Τα προβλήματα με τον φίλο/τη φίλη τους
• Οι ανησυχίες για την εμφάνιση τους
• Οι γονείς που δεν είναι επιδεκτικοί οικογενειακών αλλαγών
• Ο θάνατος ή η ασθένεια στην οικογένεια ή σε φίλους.

Ίσως χρειάζεται να ζητήσετε βοήθεια κι υποστήριξη οι ίδιοι πριν μπορέσετε να βοηθήσετε τον έφηβό σας, είτε από το σχο­λείο του εφήβου σας ή τις συμβουλευτικές υπηρεσίες ειδικών.

Με δυο λόγια:

• Οι νέοι χρειάζονται αυτό που χρειάζονταν πάντοτε από τους γονείς τους: αγάπη, υποστήριξη, ενθάρρυνση, στοργή, αποδοχή και προσοχή.
• Η συμπεριφορά είναι ένδειξη των συναισθημάτων μας. Τα συναισθήματα είναι ενδείξεις των αναγκών μας. Αν νιώθουμε χαρούμενοι, είναι γιατί οι ανάγκες μας ικανοποιούνται. Αν νιώθουμε αναστατωμένοι ή θυμωμέ­νοι, είναι επειδή σημαντικές ανάγκες μας δεν ικανοποιούνται.
• Όταν παρατηρείτε τα δικά σας συναισθήματα κι εκείνα του εφήβου σας παίρνετε σημαντικές πληροφορίες για το τι χρειάζεται να αλλάξετε κι οι δυο σας και σας βοηθά να δράσετε δημιουργικά και να μην κολλήσετε στην αντίδραση και τις κατηγορίες.
• Σας βοηθά να βοηθήσετε τον έφηβό σας το να σκέφτεστε τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία, καθώς οι γονείς υπήρξατε έφηβοι παλιότερα!
• Θα μπορούσατε να στηρίξετε τον έφηβό σας στην επίλυση των δικών του προβλημάτων παρεμβαίνοντας μόνο όταν σας ζητείται από εκείνον.
• «Κάνε ό,τι κάνω, όχι ό,τι λέω»: χρειάζεται να είστε θετικό πρότυπο για τον έφηβό σας και να μη λειτουργείτε με δύο μέτρα και δύο σταθμά, να συμπεριφέρεστε με έναν τρόπο εσείς και να περιμένετε απ’ αυτούς να συ­μπεριφέρονται διαφορετικά.
• Φροντίστε και τον εαυτό σας και τον έφηβό σας. Όταν φροντίζετε τον εαυτό σας θα φροντίσετε καλύτερα και τον έφηβό σας.
• Η συμπεριφορά των εφήβων μπορεί ν’ αντιμετωπίζεται ως προβληματική, δυσάρεστη και διασπαστική. Η κατανόηση των συναισθημάτων και των αναγκών που την προκαλούν μπορεί να σας βοηθήσει να ξεχωρίσετε το άτομο από τη συμπεριφορά.
• Θυμηθείτε, το πρόβλημα είναι η συμπεριφορά, όχι ο έφηβος. Εκφράζει τις ανάγκες και τα συναισθήματά του μέσα από τη συμπεριφορά του και προσπαθώντας να κατανοήσετε αυτές τις ανάγκες και τα συναισθήμα­τα θα μπορέσετε να βρείτε αυτό που ο έφηβος σας πραγματικά προσπα­θεί να σας πει.

«Η ζωή μπορεί να είναι γεμάτη από απογοητεύσεις, πόνο, απώλεια και από απροσδόκητες αντιδράσεις των άλλων ανθρώπων. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορείς να αλλάξεις. Εκείνο που μπορείς όμως να αλλάξεις είναι ο τρόπος με τον οποίο αφήνεις τέτοιου είδους γεγονότα να σε επηρεάζουν. Ελέγχοντας τις αντιδράσεις του θυμού σου μπορείς να προστατέψεις τον εαυτό σου από το να γίνεις περισσότερο δυστυχισμένος μακροπρόθεσμα».

Βιβλιογραφικές παραπομπές

• American Psychological Association (2011).Controlling anger before it controls you. Διαθέσιμο: http://www.apa.org/topics/anger/control.aspx#. Ανασύρθηκε: 10/03/2011.
• Hayman, S. (2016). Μεγαλώνοντας χαρούμενους εφήβους (μτφρ.-επιστ. επιμ.: Β. Παππά). Αθήνα: Βήτα.
• Μπρούμου, Μ. (2015). Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας: Εγχειρίδιο για γονείς. Αθήνα: Bookstars.
• Παππά, Β. (2013). Η λογική των συναισθημάτων. Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.      

www. efiveia.gr

Ψέμα είναι καθετί που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, η εσκεμμένη παραποίηση ή απόκρυψη της αλήθειας. Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τι μπορεί να σημαί­νουν τα ψέματα στην φάση της εφηβείας καλό θα ήταν να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι σημαίνει το ψέμα σε κάθε ηλικία και ποιοι είναι οι γενικοί κανόνες γύρω από τη διαμόρφωση της ηθικής συνείδησης των παιδιών.

Τα παιδιά στην προσχολική ηλικία, μεταξύ 3μισι και 6 ετών, βρίσκονται στο στάδιο όπου αρχίζουν να αναπτύσσουν τη φαντασία τους. Το ψέ­μα σε αυτές τις ηλικίες είναι αναμενόμενο και δεν λέγεται από τα παιδιά με την πρόθεση της εξαπάτησης, αλλά αποδίδεται στη διαδικασία καλλιέργειας της φαντασίας τους και στη δυσκολία τους να διαχωρίσουν το φανταστικό από το πραγματικό. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι όταν λέει το παιδί «μαμά, η αρκουδίτσα έφαγε όλο το μέλι..!». Επίσης, το ψέμα στα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι αναμενόμενο, γιατί αποτελεί μέρος της εγωκε­ντρικής τους σκέψης και το «εγωκεντρικό» παιδί συνηθίζει να προσαρμόζει την αλήθεια στις δικές του επιθυμίες. Για παράδειγμα, μπορεί να πει ψέματα στην προσπάθειά του να πα­ρουσιάσει τα πράγματα όπως εκείνο θα ήθελε να είναι ή όπως θα φοβόταν πώς θα μπορούσε να είναι. Τέλος, ένα παιδί μπορεί να καταφύγει στο ψέμα όταν θέλει να αναπλη­ρώσει κάποια πραγματική ή φανταστική ατέλειά του.

Στη σχολική ηλικία, περίπου γύρω στα 7, αρχίζει σταδιακά να γί­νεται η διάκριση μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Μέχρι αυτή την ηλικία το παιδί δεν έχει ακόμα ξεκαθαρι­σμένη αντίληψη για το τι είναι ψέμα. Έτσι θεωρεί ότι το ψέμα είναι κάτι κακό, απλώς επειδή τιμωρείται από τους μεγάλους. Καθώς ένα παιδί μεγαλώνει και βγαίνει εξελικτικά από το στάδιο του εγωκεντρισμού, δηλαδή στην ηλικία των 8 με 9 ετών, αρ­χίζει σταδιακά να αντιλαμβάνεται τις πράξεις του και από τη σκοπιά των άλλων και να θεωρεί το ψέμα μεμπτό -ακό­μα και όταν δεν τιμωρείται. Ωστόσο, ακόμα και σε αυτή την ηλικία, οι αντιλήψεις γύρω από το ψέμα δεν είναι πλήρως ξεκαθαρισμένες και κατανοητές και είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις απόψεις των γονέων. Μετά την ηλικία των 10 ετών το παιδί αρχίζει να καθιστά την πρόθεση ως το κύριο κριτή­ριο για την εκτίμηση ενός ψέματος. Τότε πια ξεφεύγει από την ηθική που επιβάλλει ο περιορισμός των γονέων και αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι η ειλικρίνεια είναι απαραί­τητη προϋπόθεση για την κοινωνική συνεργασία και ότι αποτελεί το καλύτερο μέσο επικοινωνίας με τους γύρω μας.

Στη φάση της εφηβείας, που μας ενδιαφέρει περισσότερο, το ψέμα ερμηνεύεται κάπως διαφορετικά. Οι γονείς που έχουν παιδιά στην εφηβική ηλικία, γνω­ρίζουν ότι οι έφηβοι έχουν μια αυξημένη ανάγκη για ιδιωτικότητα και όχι για ενημερότητα των προσωπικών τους θεμάτων. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη να κρα­τούν την προσωπική τους ζωή μυστική από τους γονείς τους, ενώ αυξάνεται και η ανάγκη τους να συζητούν τα πά­ντα με τους φίλους τους. Στην εφηβική ηλικία, οι γονείς θα πρέπει να σέβονται την προσωπική ζωή του εφήβου και να μην γίνονται παρεμβατικοί και ελεγκτικοί, καθώς αυ­τός ο έλεγχος από τη μεριά των γονέων, μπορεί να οδηγή­σει τους εφήβους στο ψέμα προκειμένου να διαφυλάξουν την προσωπική ζωή τους και να προσπαθήσουν να αυτονομηθούν. Επίσης, οι γονείς που είναι πολύ αυστηροί ή αυταρχικοί μπορεί να ενισχύσουν την τάση του παιδιού τους στο ψέμα εάν δεν είναι διατεθειμένοι να διαπραγματευ­τούν οποιοδήποτε είδος ελευθερίας μαζί του. Εάν ένας έφηβος πιστεύει ότι οι γονείς του δεν μπορούν να τον κα­ταλάβουν ή ότι θα πέσει στα μάτια τους εάν τους εκμυστη­ρευτεί κάποια επιθυμία ή πράξη του, η οποία δεν ταιριά­ζει με τα δικά τους πρότυπα, τότε θα επιλέξει να πει ψέμα­τα. Παρά το ότι ο έφηβος φαίνεται να απορρίπτει τους γο­νείς του, την ίδια στιγμή έχει ανάγκη αυτοί να τον σέβονται, να τον εκτιμούν και να τον θαυμάζουν.

Επιπρόσθετα, οι γονείς που περιμένουν πάρα πολλά από τους εφήβους ή  έχουν υπέρμετρες προσδοκίες από αυτούς συχνά τους οδηγούν με τη στάση τους να λένε ψέματα. Για παράδειγμα, ο έφηβος που έχει επιφορτιστεί με τις προσδοκίες των γονιών του για υψηλή επίδοση και πρωτιά είναι πολύ πιθανό να δηλώσει ότι πήρε άριστα στο σχολείο, επειδή δε θέλει να απογοητεύσει τους γονείς τους ή να βιώσει την απόρριψη από έναν αυταρχικό ή τιμωρητικό γονιό. Οι έφηβοι αυτοί βιώνουν συναισθήματα ανασφάλειας, μειονεξίας και καταφεύγουν σε ψέματα για να συγκαλύψουν αυτή τους την ανασφάλεια. Τα ψέματα που προκύπτουν από τον παραπάνω λόγο δεν υποδηλώνουν τίποτε άλλο παρά χαμηλή αυτοεκτίμηση και έλλειψη αυτοπεποίθησης.

Όταν λοιπόν ο γονιός ανακαλύψει ότι το έφηβο παιδί του έχει πει ψέματα, πρέπει πρώτα να προσπαθήσει να απαντήσει στο ερώτημα: «Γιατί το παιδί μου λέει ψέματα;» και να κάνει την αυτοκριτι­κή του για να αναρωτηθεί ποιο είναι το δικό του μερίδιο ευθύνης. Εάν το ψέμα οφείλεται στην υπερβολική αυστηρότητα ή έλεγχο του γονέα, τότε και εκείνος οφείλει ν’ αναθεωρήσει τη συμπεριφορά του. Η στάση των γονιών, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τα ψέματα των παιδιών, χρειάζεται να χαρακτηρίζεται από ψυχραιμία και ετοιμότητα. Πρώτα από όλα, χρειάζεται να αφουγκραστούν το παιδί τους και να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τις ανάγκες του. Στη συνέχεια, είναι σημαντικό να μπορέσουν να συζητήσουν μαζί του, χωρίς να το επικρίνουν ή να το ειρωνευτούν. Αυτονόητο είναι ότι, αν χρησιμοποιούν την τιμωρία, το μόνο που θα καταφέρουν θα είναι να οδηγήσουν το παιδί στο να καταφεύγει ακόμη περισσότερο στα ψέματα για να γλιτώνει την απόρριψη, τις επικρίσεις και τις τιμωρίες. Επίσης, κατά την πε­ρίοδο της εφηβείας οι γονείς δεν θα πρέπει να επιτίθενται λεκτικά στον έφηβο αποκαλώντας τον «ψεύτη» ή με τη φράση «λες ψέματα». Τέτοιοι χαρακτηρισμοί πληγώνουν το παιδί και το κάνουν να νιώθει ανάξιο, επειδή ενέχουν την επίκριση, δεν επιδεικνύουν σεβασμό, καθιστούν το παιδί αμυνόμενο και δεν το βοηθούν να αναλάβει την ευθύνη του όποιου λάθους διέπραξε. Είναι πολύ σημαντικό ως γονείς να προσέξουμε το πώς θα μιλήσουμε για να το πετύχουμε αυτό. Χρειάζεται να μιλάμε ήρεμα και αργά, φράση-φράση, δίνοντας ευκαιρία για διάλογο και παρακολουθώντας τον αντίκτυπο που τα λόγια μας έχουν στο παιδί, πόσο μας αντέχει, πόσο μας παρακολουθεί… Αντί αυτών των χαρακτηρισμών, προτιμότερη είναι η φράση «θα ήθελα να μου πεις την αλήθεια» ή «θα ήθελα να ακούσω τα γεγονότα όπως πραγματικά έγιναν. Αν δεν είσαι τώρα έτοιμος/η, σκέψου το όσο θέλεις, μπορώ να περιμένω».

Τελειώνοντας, ο τρόπος για να βοηθήσουμε τα παιδιά και τους εφήβους να μη λένε ψέματα είναι να υπάρχει ειλικρίνεια μέσα στην οι­κογένεια. Όπως είναι γνωστό, «μαγικές συνταγές» διαπαιδαγώγησης δεν υπάρχουν. Για να μάθουν τα παιδιά να εί­ναι ειλικρινή και υπεύθυνα δε χρειάζεται ούτε να αποστηθίζουν κανόνες καλής συ­μπεριφοράς ούτε να τιμωρούνται παραδειγματικά για να συ­μπεριφερθούν με τον κατάλληλο τρόπο. Εκείνο που είναι απα­ραίτητο είναι πρωτίστως οι ίδιοι οι γονείς να εκφράζονται και να λειτουργούν με τις συμπεριφορές που θέλουν να δείξουν στα παιδιά τους, και συγχρόνως να είναι κι αυτοί έτοιμοι για τη δι­κή τους προσωπική ανάπτυξη παράλληλα με την εξέλιξη των παι­διών τους. Πρέπει πρώτα οι ίδιοι να δείχνουν με την συμπεριφορά τους ότι μπορούν να εφαρμόσουν αυτά που συμβουλεύουν στις σχέσεις τους με το σύντροφο τους, με τους φίλους τους, με την ευρύτερη κοι­νωνία και με τα ίδια τους τα παιδιά! Μόνο με αυτό τον τρόπο θα αποτελέσουν σωστό και σταθερό πρότυπο προς μίμη­ση. Η συμπεριφορά τους χρειάζεται να υπαγορεύεται από την αξία της ειλικρίνειας και την ανάληψη της ευθύνης. Η ειλικρίνεια μαθαίνεται από πολύ μικρή ηλικία. Συζητώντας τακτικά με το παιδί για τις επιλογές που χρειάζεται να κάνει και για τις επιπτώσεις των πράξεών του ενισχύουμε στη συνείδηση του την αξία της ειλι­κρίνειας. Καλό είναι να ενθαρρύνουμε το παιδί μας να μιλά τακτικά για την αλήθεια και την ειλικρίνεια, γιατί έτσι αποκτά επίγνωση της σπουδαιότητας αυτού του χαρακτηριστικού.

 

Βιβλιογραφία

• Ζαφειροπούλου, Μ., & Ψύλλου, Ρ. (2006). Έλα να χτίσουμε μαζί το χαρακτήρα σου. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Μπρούμου, Μ. (2014). Η Ψυχολογία της Γονεϊκότητας. Αθήνα: Bookstars.
• Μπρούμου, Μ. (2015). Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας: Εγχειρίδιο για γονείς. Αθήνα: Bookstars.
• Παππά, Β. (2006). Επάγγελμα Γονέας. Ψυχολογικοί τύποι γονέων κα συμπεριφορά παιδιών και εφήβων. Αθήνα: Καστανιώτης.
• Παππά, Β. (2013). Η λογική των συναισθημάτων. Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.
• Το βιβλίο της Γραμμής-Σύνδεσμος για τους γονείς (2007). Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για … (Ι. Τσιάντης, Επιστ. Εποπτ., & Δ. Τζίκας & Σ. Βγενοπούλου, Επιστ. Επιμ.). Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε./ Κοάν.

www. efiveia.gr

 

–Αγαπητή κυρία Μπρούμου, αφού σας ευχαριστήσουμε για την παραχώρηση αυτής της συνέντευξης, ας αρχίσουμε με λίγα λόγια για εσάς και το επιστημονικό σας έργο ως Συμβουλευτική Ψυχολόγος.

Σπούδασα Ψυχολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, έκανα τη μεταπτυχιακή μου ειδίκευση στη Συμβουλευτική Ψυχολογία και συνέχισα με την εκπόνηση της μεταπτυχιακής διπλωματικής μου εργασίας με θέμα: «Προβλήματα Συμπεριφοράς Παιδιών Σχολικής και Εφηβικής Ηλικίας: Εκτίμηση, Καταγραφή». Στη συνέχεια, εκπαιδεύτηκα στη Συμβουλευτική Γονέων από τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Σχολών Γονέων του οποίου είμαι και Επιστημονική συνεργάτης. Εργάζομαι ως συμβουλευτική ψυχολόγος, διατηρώντας γραφείο ψυχολόγου στην πόλη των Ιωαννίνων, και συντονίζω Ομάδες Σχολών Γονέων. Ασχολούμαι και ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα με θέματα Συμβουλευτικής και Οικογενειακής Ψυχολογίας όπως είναι η συμβουλευτική εγκύων, η συμβουλευτική γονέων και μελλοντικών γονέων, οι οικογενειακές σχέσεις, η συμπεριφορά παιδιών και εφήβων, οι πρακτικές ανατροφής και διαπαιδαγώγησης των γονέων.

-Πώς έρχεται λοιπόν η απόφαση να επιχειρήσετε την συγγραφή των δικών σας βιβλίων; Υπήρξε κάποιος παράγοντας/συνεργασία που αποτέλεσε κίνητρο ή σας έδωσε το έναυσμα για το ξεκίνημα της συγγραφικής σας δραστηριότητας;

Ναι, υπήρξε κάποια συνεργασία που αποτέλεσε κίνητρο για τη συγγραφή των δικών μου βιβλίων. Η ιδέα για τη συγγραφή ενός βιβλίου αφιερωμένου σε σύγχρονα θέματα οικογενειακής ψυχολογίας συζητήθηκε για πρώτη φορά, πριν από αρκετό καιρό, με την κα Βασιλική Παππά, συμβουλευτική ψυχολόγο και Πρόεδρο του Πανελληνίου Συνδέσμου Σχολών Γονέων. Η ίδρυση Σχολών Γονέων είναι μια προσπάθεια που έχει ξεκινήσει το 1962 στην Ελλάδα από την ψυχολόγο Μαρία Χουρδάκη, την ακούραστη εμψυχώτρια της ιδέας της επιμόρφωσης των γονιών σε Πανελλήνια κλίμακα.

Πιο αναλυτικά, οι Σχολές Γονέων ξεκίνησαν στην Ελλάδα το 1962 με πρωτοβουλία της ψυχολόγου Μαρίας Χουρδάκη. Το 1964 δημιουργείται η «Διεθνής Ομοσπονδία για την Εκπαίδευση των Γονέων» (F.I.E.P.) στα ιδρυτικά στελέχη της οποίας ήταν και η Μαρία Χουρδάκη. Το μακροχρόνιο έργο και οι ακαταπόνητες προσπάθειές της για τη διάδοση και την εδραίωση του θεσμού οδήγησαν σε πολλά βραβεία και τιμητικές διακρίσεις, όπως η βράβευση από τη Διεθνή Ομοσπονδία για την Εκπαίδευση των Γονέων (1986), από την Ακαδημία Αθηνών (1997), από τους φίλους του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (1999), από τον Σύλλογο Ελλήνων Ψυχολόγων (2002). Το 1999 διοργανώθηκε προς τιμήν της και ως αναγνώριση του συνόλου της προσφοράς της στην επιστήμη της ψυχολογίας, πανελλήνιο συνέδριο με τη συνεργασία όλων των πανεπιστημίων της χώρας.

Ο τρόπος που εγώ σκέφτομαι και δουλεύω έχει επηρεαστεί αποφασιστικά από τα εκπαιδευτικά σεμινάρια Εκπαιδευτών/Συντονιστών Σχολών Γονέων που παρακολουθούσα πριν από λίγα χρόνια, και ως φοιτήτρια ψυχολογίας, στον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Σχολών Γονέων στην Αθήνα με εκπαιδεύτρια την κα Βασιλική Παππά. Πολλά μέρη των βιβλίων μου βασίζονται σε εκείνη την εκπαίδευση. Κάποια από αυτά έχουν διορθωθεί, αναθεωρηθεί, βελτιωθεί, εμπλουτιστεί και προσαρμοστεί για τις ανάγκες έκδοσης επιστημονικών τόμων, και κάποια άλλα, έχουν επηρεαστεί από τις βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις στις οποίες έχω εκπαιδευτεί. Αυτές είναι η Προσωποκεντρική Προσέγγιση κατά τη διάρκεια των Μεταπτυχιακών μου σπουδών, αλλά και οι βασικές αρχές της Συστημικής Σκέψης και Θεωρίας. Ωστόσο, όταν χρειάζεται, ακολουθώ μια εκλεκτικού τύπου συμβουλευτική προσέγγιση και αυτό φαίνεται και από τη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε για τη συγγραφή των βιβλίων, η οποία έχει επιρροές από πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις (ψυχαναλυτική, προσωποκεντρική, συστημική, Αντλεριανή, υπαρξιακή προσέγγιση).

-Μέσω των εκδόσεων Bookstars κυκλοφορούν τρία βιβλία σας:

i) Αλλαγές στη Μορφή της Οικογένειας και Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων. Η Συμβολή της Συμβουλευτικής Γονέων

ii) Η Ψυχολογία της Γονεϊκότητας

 και το

iii) Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας – Εγχειρίδιο για Γονείς

Θα θέλατε να μας πείτε δύο λόγια για το καθένα (πού απευθύνεται, επιγραμματικά τί πραγματεύεται, σε ποια ζητήματα δίνει λύσεις κτλ) και ποιο εξ αυτών ξεχωρίζετε;

Ναι. Το πρώτο μου, κατά χρονολογική σειρά βιβλίο, Αλλαγές στη Μορφή της Οικογένειας και Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων. Η Συμβολή της Συμβουλευτικής Γονέων, αποτελεί μια προσπάθεια ανασκόπησης της σχετικής βιβλιογραφίας και έρευνας που έχει διεξαχθεί διεθνώς σχετικά με τις επιπτώσεις που οι μεταβολές στη μορφή της οικογένειας επιφέρουν στην ψυχολογική ανάπτυξη των ίδιων των γονιών και των παιδιών τους. Η προστασία της ψυχικής υγείας του παιδιού, αλλά και όλων των μελών της οικογενειακής ομάδας, αποτελούσε ανάκαθεν πρωταρχικό μέλημα του θεσμού των Σχολών Γονέων και της ιδρύτριάς τους, Μαρίας Χουρδάκη. Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να αποσαφηνίσει τους όρους “φυσιολογική” και “προβληματική” συμπεριφορά, να καταγράψει τα κριτήρια καθορισμού της προβληματικής συμπεριφοράς, καθώς και των συστημάτων ταξινόμησής της, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη συμπεριφορά παιδιών και εφήβων. Στη συνέχεια, ασχολείται με τους αιτιολογικούς παράγοντες της παθολογικής συμπεριφοράς, κατηγοριοποιώντας τους σε εσωτερικούς, εξωτερικούς και ψυχολογικούς. Ακολούθως, εστιάζει στο ρόλο της οικογένειας στη διαμόρφωση προβλημάτων συμπεριφοράς, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στις μεταβολές, αλλά και στη δομή και τις λειτουργίες της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας. Οι αλλαγές στον τύπο της οικογένειας προκαλούν ανάλογες συνέπειες στη συμπεριφορά παιδιών και εφήβων. Τέλος, επιχειρείται σύνδεση ανάμεσα στη Συμβουλευτική γονέων και την ψυχική υγεία, με ειδική αναφορά στο θεσμό των Σχολών Γονέων, στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς και παρουσιάζεται το έργο των ομάδων Σχολών Γονέων ως προς την πρόληψη.

Το δεύτερο βιβλίο, Η Ψυχολογία της Γονεϊκότητας, παρουσιάζει συγκεντρωμένες μερικές σημαντικές απόψεις για ένα τόσο πολύπλοκο θέμα, όπως είναι η γονεϊκότητα, καθώς και οι επιδράσεις που μπορεί να έχει η γονική ιδιότητα στην ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας. Προσφέρει πληροφόρηση σε θέματα που αφορούν την ομαλή ανάπτυξη του ζευγαριού, της οικογένειας και του παιδιού, δίνοντας παράλληλα μερικές γενικές αρχές για την πρόληψη της ψυχικής υγείας όλων των μελών της οικογενειακής ομάδας.

Το τρίτο βιβλίο, Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας – Εγχειρίδιο για Γονείς, αποτελεί ένα πολυσέλιδο σύγγραμμα 329 σελίδων, που περιλαμβάνει όλα όσα χρειάζεται να ξέρουν οι γονείς σχετικά με την ανατροφή και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Μέσα από την οπτική της πρόληψης και με απλό, αλλά συνάμα μεστό και επιστημονικό λόγο, διαπραγματεύονται θέματα που αφορούν στην ψυχική υγεία του παιδιού και προχωρά στα θέματα που σχετίζονται με τη γονική ταυτότητα, τον γονικό ρόλο. Αναφέρεται στην αναγκαιότητα της συμβουλευτικής υποψήφιων-μελλοντικών γονέων, αλλά και νέων γονέων, προχωρά στη σταχυολόγηση των δεξιοτήτων επικοινωνίας για γονείς και σε θέματα που τους απασχολούν έντονα, όπως η καλλιέργεια της αυτοεκτίμησης των παιδιών και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Στη συνέχεια, αναπτύσσονται θέματα που έχουν να κάνουν με την παρέμβαση σε κάποιο είδος κρίσης που βιώνει η οικογένεια (απώλεια-διαζύγιο), αλλά και πιο ειδικά θέματα, όπως η χρόνια ασθένεια στην οικογένεια και το άγχος των εξετάσεων και την πρόληψη στη χρήση ουσιών. Η διατροφή, ο ύπνος, η ζήλια, τα όρια, η μελέτη του παιδιού στο σπίτι, η διαχείριση του θυμού, η σειρά γέννησης στην οικογένεια, είναι μόνο μερικά από τα πολλά θέματα που διαπραγματεύονται στο βιβλίο αυτό.

Και τα τρία βιβλία απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό αλλά και σε επαγγελματίες που έχουν σχέση με την ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας, δηλαδή απευθύνεται σε ψυχολόγους, συμβούλους, παιδοψυχιάτρους, παιδαγωγούς, κοινωνικούς λειτουργούς που ενδιαφέρονται να ενημερωθούν περαιτέρω για θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας.

-Ως επιστήμονας είναι προφανές ότι αποτυπώνεται η επιστημονική σας σκέψη και γνώση στα βιβλία σας. Ως άνθρωπος όμως, βρίσκετε τον εαυτό σας μέσα στις σελίδες τους;

Ναι, σχεδόν πάντοτε βρίσκω τον εαυτό μου στις σελίδες των βιβλίων μου. Άλλωστε, θεωρώ σπουδαίο χάρισμα να εφαρμόζουμε στη ζωή μας αυτό που διδάσκουμε και η συμπεριφορά μας να είναι συνεπής με τις θεωρίες μας.

–Η εμπειρία της συγγραφής, σας άλλαξε; Σας έκανε να κοιτάξετε ίσως με άλλο μάτι κάποιες καταστάσεις της καθημερινότητας, αν μπορούσαμε να το πούμε έτσι τι αισθάνεστε πως αποκομίσατε μέσα από την διαδικασία της συγγραφής των βιβλίων σας;

 Η εμπειρία της συγγραφής χρειάζεται συγκέντρωση, ηρεμία και μια σχετική απομόνωση για να μπορείς να δημιουργήσεις με συνέπεια και σταθερότητα. Χρειάζεται μια επαφή με τον εσώτερο εαυτό σου, ώστε να μπορέσεις να τον γνωρίσεις καλύτερα και να τον εκφράσεις μέσα από διάφο­ρες διόδους, κυρίως δημιουργικές, όπως είναι η συγγραφή ενός βιβλίου. Μέσα από την εμπειρία της συγγραφής των βιβλίων κατάφερα να βλέπω τις καταστάσεις της καθημερινότητας με διαφορετική οπτική, κατάφερα να βλέπω περισσότερο την πνευματική (και πιο ουσιαστική) πλευρά των πραγμάτων και όχι τόσο την υλική/ υλιστική πλευρά (που δεν είναι παρά ψευδαισθήσεις αν το σκεφτεί κανείς καλύτερα τελικά!).

-Αν μπορούσατε να βάλετε έναν τίτλο στον τρόπο που σκέφτεστε όταν γράφετε ποιος θα ήταν αυτός;

Ένας κόσμος αγγελικά πλασμένος! Αυτόν τον τίτλο θα έβαζα και αυτόν τον κόσμο θα επιθυμούσα. Η επιθυμία αυτή συνδέεται άρρηκτα με τη δουλειά μου στις Σχολές Γονέων, καθώς το έργο των Σχολών Γονέων εντάσσεται στο πλαίσιο της μη ειδικής πρωτογενούς πρόληψης, διότι απευθύνεται στον ευρύτερο πληθυσμό των γονιών που θέλουν να ενημερωθούν σύμφωνα με τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα ως προς το μεγάλωμα των παιδιών και να αποσαφηνίσουν τις συγκεχυμένες πληροφορίες που λαμβάνουν από διάφορες πηγές. Η πρόληψη, η προστασία της ψυχικής υγείας τόσο του παιδιού, όσο και όλων των μελών της οικογενειακής ομάδας αποτελεί βασικό τους μέλημα.

Με εκφράζει ιδιαίτερα αυτό που έλεγε η Μαρία Χουρδάκη, η ιδρύτρια των Σχολών Γονέων στην Ελλάδα (1962):  «Σχολές Γονέων, δηλαδή κύτταρα πολιτισμού και αγάπης, ζεστές αγκαλιές που θα ζεστάνουν το παιδί, το κάθε παιδί κάθε φυλής και θρησκείας, στα πρώτα βήματα της ζωής του. Αργότερα, όταν τα παιδιά αυτά θα γίνουν υπεύθυνοι πολίτες, μπορεί παίρνοντας δύναμη από την αγάπη και τη ζεστασιά της παιδικής στους ηλικίας, να ξέρουν ν’ αγαπούν και να σέβονται τον συνάνθρωπο τους. Να θέλουν να κατευθύνουν σωστά τα «συμφέροντα» και τις τεχνολογικές επιτεύξεις τους. Και τότε, μπορεί οι μικρές ζεστές οικογένειες να γίνουν τα κύτταρα μιας παγκόσμιας κοινωνίας, που θα είναι πιο ειρηνική και πιο χαρούμενη. Πιο άξια για τον άνθρωπο».

-Ως αναγνώστρια ξεχωρίζετε κάποιο είδος λογοτεχνίας; Τι σας κέρδισε σε αυτό το είδος λογοτεχνίας;

Νομίζω ότι ξεχωρίζω τις νουβέλες και αυτό γιατί μου αρέσει ο συγγραφέας να ρίχνει το βάρος στην ψυχογραφία των προσώπων περισσότερο. Ξεχωρίζω ιδιαίτερα τα λογοτεχνικά κείμενα των οποίων οι συγγραφείς τους είναι και ειδικοί ψυχικής υγείας (Ψυχολόγοι ή Ψυχίατροι), καθώς με βοηθούν να βλέπω πολλές και διαφορετικές πλευρές ενός πράγματος ή ενός γεγονότος. Αυτό με βοηθά πολύ και στη δουλειά μου ως Ψυχολόγος. 

-Οικονομική κρίση και συγγραφή, πως/πόσο έχει επηρεάσει τους συγγραφείς και πως / πόσο τους αναγνώστες;

Η οικονομική κρίση μας έχει επηρεάσει όλους και τους συγγραφείς και τους αναγνώστες. Μας έχει επηρεάσει κυρίως ως προς την υλική/ υλιστική διάσταση των πραγμάτων και όχι τόσο ως προς την πνευματική τους διάσταση. Ωστόσο, η κρίση αποδείχθηκε μια καλή ευκαιρία για να μάθουμε να βάζουμε προτεραιότητες και να αποφασίζουμε ποια είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που μας βοηθούν να έχουμε μια καλή ποιότητα ζωής. Το βιβλίο, το διάβασμα ενός βιβλίου, είναι από τις βασικές αξίες που θα μπορούσαν να διδάξουν οι γονείς στα παιδιά τους παρά την οικονομική κρίση. Το βιβλίο διαμορφώνει στάσεις ζωής. Διαβάζουμε γιατί μας βοηθά να ελπίζουμε, να ονειρευόμαστε, να βρίσκουμε ένα καταφύγιο όταν οι άλλοι μας απογοητεύουν και, κυρίως, να ερχόμαστε πιο κοντά με τον «βαθύτερο» εαυτό μας.

Εκείνο που θα μας βοηθήσει, παρά την οικονομική κρίση, είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είναι τα υλικά αγαθά που μας κάνουν χαρούμενους και ευτυχισμένους, αλλά πιο απλά και καθημερινά πράγματα (τα οποία ευτυχώς είναι δωρεάν!). Είναι εκείνες οι απλές καθημερινές στιγμές, εκείνες… οι ουσιαστικές, κατά τις οποίες για λίγα λεπτά αισθανόμαστε ότι βρίσκουμε πραγματικό νόημα στη ζωή: Είναι οι τα βλέμματα, οι ματιές των αγαπημένων μας προσώπων, η φροντίδα, η στοργή, οι βαθιές στιγμές οικογενειακής ή προσωπικής γαλήνης και πληρότητας. 

-Τα σχέδια σας για το συγγραφικό σας μέλλον;

Σχέδια υπάρχουν σχεδόν πάντοτε. Εκείνο που αναζητείται είναι ο χρόνος για την υλοποίησή τους. Το επόμενο βιβλίο μου θα επεκτείνει τη δουλειά που έχω ξεκινήσει τα τελευταία τέσσερα – πέντε χρόνια και έχει αποτυπωθεί στο βιβλίο «Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας – Εγχειρίδιο για Γονείς» και θα ασχολείται με το θέμα του διαζυγίου. Στην πραγματικότητα, θα αποτελεί ένα δομημένο Πρόγραμμα Συμβουλευτικής για γονείς που έχουν χωρίσει. Η ανάγκη συγγραφής αυτού του βιβλίου προέκυψε και πάλι μέσα από η δουλειά μου με τους γονείς και τους προβληματισμούς που μοιράζονται μαζί μου όταν έρχονται στο γραφείο μου. Έχει να κάνει με τα πρακτική πλευρά του θέματος του διαζυγίου και θα είναι σαν να απαντάμε στο ερώτημα: «Τι κάνω τώρα;». Η βιβλιογραφία είναι πλούσια από θεωρία για το θέμα του διαζυγίου, όμως οι περισσότεροι γονείς αγωνιούν για την επομένη ημέρα και για τα πρακτικά ζητήματα περισσότερο και σε αυτό το αίτημα θα ανταποκρίνεται αυτό το βιβλίο. Γράφω και κάτι ακόμη, που δεν ξέρω πόσο χρόνο θα πάρει ώστε να ολοκληρωθεί… ένα δικό μου κείμενο, λογοτεχνικό αυτή τη φορά. 

-Πού θα μπορούσαμε να σας συναντήσουμε διαδικτυακά αλλά και από κοντά;

Πληροφορίες για τα βιβλία, για τις σχολές γονέων, αλλά και πλούσια βιβλιογραφία και άρθρα για γονείς μπορείτε να βρείτε στον ιστότοπο www.minabroumou.gr. Σε αυτόν τον ιστότοπο μπορείτε εύκολα να βρείτε και στοιχεία επικοινωνίας, τηλέφωνα και e-mail.

Πηγή: http://www.bookstars.g/User/ViewNews.aspx?NewsId=0toadcylGFo=

Ας δούμε, στη συνέχεια, τι ζητούν οι έφηβοι από τους γονείς τους. Δηλαδή, τι είναι εκείνο που θα βοηθούσε τις σχέσεις τους να βελτιωθούν.

Τέτοιου είδους ερωτήματα μας απασχολούν συχνά στις Σχολές Γονέων και, κυρίως, όταν δουλεύουμε με Ομάδες Εφήβων. Στις Ομάδες Εφήβων δίνουμε συχνά ερωτηματολόγια που αφορούν τις σχέσεις γονέων-εφήβων, και πιο συγκεκριμένα, με τι αν τους δώσουμε θα είναι ευχαριστημένοι και με τι αν τους προ­σφέρουμε θα αισθάνονται καλύτερη την επαφή τους μαζί μας. Οι απαντήσεις που δίνουν οι έφηβοι σε αυτά τα ερωτηματολόγια έχουν πολύ ενδιαφέρον και θα τις δούμε παρακάτω αναλυτικά.

Σύμφωνα με φρασεολογία  των εφήβων: “Δεν θέλουν τους γονείς από πάνω τους, μα δίπλα τους”. Πρόκειται για μια όμορφη και πολύ εύστοχη διατύπωση των εφήβων. Γιατί σε ένα παιδί, ως τα 12 χρόνια, που μπορεί να είμαστε από πάνω του, ούτε το καταλαβαίνει, ούτε το συνειδητοποιεί, καθώς η ψυχολογία της σχολικής ηλικίας είναι μια ψυχολογία προσαρμόσιμη. Δεν έχει την εσωστρέφεια της εφηβικής ηλικίας και δεν ταλαιπωρείται ψυχολογικά. Η εφηβική ηλικία αναδιπλώνεται και στρέφεται στον εαυτό της. Αρχίζουν οι έφηβοι να βλέπουν, να κριτικάρουν το γονέα που είναι πάνω τους και αυτό το σχήμα δεν το θέλουν. Θέλουν όμως το να είμαστε δίπλα τους. Δεν είπαν να είναι οι γονείς μακριά τους. Οι έφηβοι δεν λένε το μακριά, μα το δίπλα. Κι αυτό το “δίπλα”, αν το αναπτύξ­ουμε μέσα μας και το δουλέψουμε καλά, νομίζω πως θα μας δώσει πολλά στοιχεία. Το “δίπλα” μας παραπέμπει σε ισότιμη και δημοκρατική σχέση των γονέων με τους εφήβους.

Ένα άλλο που ζητούν οι έφηβοι από μας είναι να “ξεχά­σουμε την εποχή μας”. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως όποια ηλικία κι αν έχουν οι γονείς, οι έφηβοι τους βλέπουν πολύ μεγαλύτερους και τους θεωρούν “γερουσία”, κατε­στημένο, ξεπερασμένους. Νομίζουν πως είμαστε πολύ προσκολλημένοι στην εποχή μας και πως μεταφέρουμε πολλά από τη δική μας εποχή στη δική τους. Υπάρχει σίγουρα μια δόση αλήθειας σε αυτό, γιατί δεν ξεκόβει κανείς εύκολα από τον εαυτό του. Κουβαλάμε πάντα μαζί μας ένα κομμάτι από την εποχή μας μέσα στη ζωή μας, δεν μπορούμε να το ξεχάσουμε εύκολα. Καλό είναι όμως να κάνουμε ένα είδος αυτο­κριτικής, αυτογνωσίας και αυτοελέγχου (βασικά στοιχεία της ψυχολογικής ωριμότητας ενός γονιού). Το να λέμε συνεχώς: “Μα εμείς δεν είμαστε έτσι, εμείς τα μαλλιά μας τα κόβαμε, μιλούσαμε με περισσότερο σεβασμό, δεν καπνίζαμε μπροστά στους γονείς μας, δεν μιλούσαμε για σεξ”, είναι η αναφορά στο παρελθόν και οι έφηβοι δεν τη θέλουν, τουλάχιστον προσωρινά.

Όλοι οι συγγραφείς, που ασχολούνται με τα προβλήμα­τα των νέων, τονίζουν πως η πλαστικότητα των γονέων είναι εκείνη που βασικά θα βοηθήσει τους έφηβους. Πλαστικό­τητα όμως θα πει ευλυγισία, ποικιλία, εναλλαγή, αναπροσαρμογή, ανανέωση. Μόνο που σε αυτό το σημείο χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή από τους γονείς για να μην περάσουμε στο άλλο άκρο. Συμβαίνει πολύ συχνά και έχει παρατηρηθεί, πως αυτές οι απόψεις που λέμε εμείς, οι Ψυχολόγοι, μεταφέρονται δυστυχώς, σύμφωνα με την ψυχολογία του καθενός, εκεί που τον συμφέρει.

Τα παραδείγματα είναι πολλά από την καθημερινή μας αλληλεπίδραση με τους γονείς: Λέμε, π.χ., μη στέκεστε πάνω από τα μαθήματα των παι­διών σας, αφήστε τα να δουλέψουν μόνα. Και ξαφνικά έρχε­ται ένας γονέας που δεν ξέρει επί 6 μήνες τι κάνει το παιδί του και που βρίσκεται. Μα, σου λέει, εσείς δεν μας είπατε να αδιαφορούμε;…!!

Να ξεχάσουμε λοιπόν προσωρινά την εποχή μας ως γονείς, δεν σημαίνει να το ρίξουμε στο έξαλλο ντύσιμο ή στη… μοντέρνα ζωή. Γιατί θα μπορούσαν, στο όνομα του νεωτερισμού και της νεότητας, οι φιλενάδες του πατέρα να βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη, γιατί, σου λέει, έτσι θα ξανα­ζήσουμε τη νεότητά μας. Η μητέρα, από την άλλη πλευρά, αδιαφορεί. Αρχίζει κι εκείνη το νέο τρόπο ζωής της. Είπαμε να έχει η γυναίκα ένα περιεχόμενο, μα περιεχόμενο δεν θα πει κλείνω το σπίτι μου και εξαφανίζομαι, δεν ξέρω τι γίνεται, γιατί πρέπει να είμαστε νεολαία, ίδιοι με τα παιδιά μας. Και οι έφηβοι είναι ανεύθυνοι να γίνουμε κι εμείς. Όλα τα παραπάνω είναι παραφράσεις και όχι σωστές απόψεις του πράγματος για το οποίο συζητάμε.

Καλό θα είναι λοιπόν να μην περάσουμε στο άλλο άκρο. Να είμαστε νέοι, ευέλικτοι, να αναπροσαρμοζόμαστε, να κρίνουμε, να βλέπουμε, να βελ­τιωνόμαστε, αλλά με υπευθυνότητα και σοβαρότητα. Πολύ πιο σωστοί είναι οι γονείς που θα πουν: “Παιδί μου, δεν μπορώ να σε παρακολουθήσω, όπου μπορώ το κάνω ως καλός πα­τέρας, ως καλή μητέρα. Εκεί που δεν μπορώ, συγχώρεσε με, δεν μπορώ να παίξω θέατρο”. Την ειλικρίνεια των γονιών τους οι έφηβοι θα την εκτιμή­σουν βαθύτατα και θα την κουβαλούν μαζί τους, ως βασική αξία ζωής, και στην δική τους ζωή.

Οι έφηβοι έθεσαν και ένα άλλο θέμα: Να μορφωθούν οι γο­νείς μας. Τελικά, οι Σχολές Γονέων και, κυρίως, όταν δουλεύουμε με Ομάδες Εφήβων, φαίνεται να εμπνέουν αξίες και ιδανικά στους εφήβους. Συχνά διατυπώνουν στα ερωτηματολόγια στο πόσο ωραίο ιδανι­κό, πόσο ωραίο πράγμα ήταν αυτό που μπήκε στη ζωή τους. Είναι μια συγκινητική πλευρά της δουλειάς μας, καθώς με τον καιρό, οι Σχολές Γονέων επεκτάθηκαν κα πήραν τη μορφή των Ομάδων Εφήβων.

Και όπως έλεγε η Μαρία Χουρδάκη, η ιδρύτρια των Σχολών Γονέων στην Ελλάδα (1962):  «Σχολές Γονέων, δηλαδή κύτταρα πολιτισμού και αγάπης, ζεστές αγκαλιές που θα ζεστάνουν το παιδί, το κάθε παιδί κάθε φυλής και θρησκείας, στα πρώτα βήματα της ζωής του. Αργότερα, όταν τα παιδιά αυτά θα γίνουν υπεύθυνοι πολίτες, μπορεί παίρνοντας δύναμη από την αγάπη και τη ζεστασιά της παιδικής τους ηλικίας, να ξέρουν ν’ αγαπούν και να σέβονται τον συνάνθρωπο τους. Να θέλουν να κατευθύνουν σωστά τα «συμφέροντα» και τις τεχνολογικές επιτεύξεις τους. Και τότε, μπορεί οι μικρές ζεστές οικογένειες να γίνουν τα κύτταρα μιας παγκόσμιας κοινωνίας, που θα είναι πιο ειρηνική και πιο χαρούμενη. Πιο άξια για τον άνθρωπο».

Ας μην ξεχνάμε ότι: Διδάσκοντας στα παιδιά  και στους εφήβους τις βασικές αξίες της ζωής, τα βοηθάμε να αναπτύξουν γνωρίσματα και συμπεριφο­ρές ενός έντιμου, δυναμικού και συναισθηματικά ακέραιου χαρακτήρα που θα τους επιτρέψει να αντι­μετωπίζουν τις μικρές και μεγάλες προκλήσεις της ζωής με δύναμη και ωριμότητα. Μακροπρόθεσμος στόχος των Σχολών Γονέων και των Ομάδων Εφήβων… να αναπτυχθούν γνωρίσματα και συμπεριφορές ενός έντιμου, δυναμικού και συναισθηματικά ακέραιου χαρακτήρα τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά τους..

Βιβλιογραφία:

• Μπρούμου, Μ. (2014). Αλλαγές στη Μορφή της Οικογένειας και Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Bookstars.
• Μπρούμου, Μ. (2014). Η Ψυχολογία της Γονεϊκότητας. Αθήνα: Bookstars.
• Μπρούμου, Μ. (2015). Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας: Εγχειρίδιο για γονείς. Αθήνα: Bookstars.
• Παππά, Β. (2017). Επάγγελμα γονέας. Τύποι γονέων και συμπεριφορά παιδιών και εφήβων. Αθήνα: Οκτώ.
• Χουρδάκη, Μ. (2000). Οικογενειακή Ψυχολογία (4η έκδ.). Αθήνα: Leader Books.

www. efiveia.gr

Ας δούμε τώρα τα θέματα της εφηβικής ψυχολογίας από την πλευρά των εφήβων. Δηλ. πως βλέπουν οι έφηβοι τις σχέσεις τους με τους γονείς τους.

Τέτοιου είδους ερωτήματα μας απασχολούν συχνά στις Σχολές Γονέων και, κυρίως, όταν δουλεύουμε με Ομάδες Εφήβων. Στις Ομάδες Εφήβων δίνουμε συχνά ερωτηματολόγια που αφορούν τις σχέσεις γονέων-εφήβων, και πιο συγκεκριμένα, πως θα ήθελαν τους γονείς τους, τι δεν τους πάει καλά με τους γονείς και τι είναι εκείνο που θα βοηθούσε τις σχέσεις τους να βελτιωθούν. Οι απαντήσεις που δίνουν οι έφηβοι σε αυτά τα ερωτηματολόγια έχουν πολύ ενδιαφέρον και θα τις δούμε παρακάτω αναλυτικά.

Αρχικά, οι έφηβοι παραδέχονται πως οι σχέσεις με τους γονείς τους είναι ταραγμένες. Δεν  υπάρχουν έφηβοι στις ομάδες (αγόρια και κορίτσια 15-19 χρόνων) που να μη το παρα­δέχονται αυτό. Το δεύτερο ερώτημα ήταν “γιατί οι σχέσεις ήταν ταραγμένες”. Εδώ κάναμε τις πρώτες διαπιστώσεις και τι θέλουμε ν’ αλλάξει από τους γονείς.

Οι πρώτες διαπιστώσεις ήταν: Οι γονείς μας δεν μας δείχνουν κατανόηση, δεν μας καταλαβαίνουν, μιλάμε άλλη γλώσσα, άλλα τους λέμε, άλλα εκείνοι περιμένουν, άλλα θέλουμε εμείς. Και τελικά δεν έχουμε διάλογο. Δεν έχουμε επαφή με τους γονείς μας. Δεν είμαστε ομάδα, δεν είμαστε ενωμένοι. Συστέγαση έχουμε μόνο. Αυτό απαντούσαν τα παιδιά στα ερωτηματολόγια..

Ένα άλλο σημείο που πληγώνει τους εφήβους είναι πως δεν τους έχουν εμπιστοσύνη οι γονείς τους: “Δεν μας δείχν­ουν εμπιστοσύνη, γιατί εμείς να δείξουμε εμπιστοσύνη σ’ εκείνους;”. Η αλήθεια είναι πως δεν τους έχουμε εμπιστοσύνη ακόμη κι εμείς οι ίδιοι που λέμε πως πιστεύουμε στα παιδιά μας. Πρέπει να το παραδεχτούμε ως γονείς, καθώς στις δύσκολες ώρες, στα δύσκολα θέματα, εκεί που πρέπει να σταθούμε καλά, τους επαναφέρουμε στο πρώτο καθεστώς και υψώνουμε τη φωνή μας. Δεν φεύγει από μέσα μας αυτό το κατάλοιπο. Είμαστε γονείς, εί­μαστε οι “εξουσίαν έχοντες” και αυτό το δείχνουμε και οι έφηβοι το εισπράττουν.

Ένα άλλο θέμα που ενοχλεί τους εφήβους είναι ότι δεν εκτιμούμε την προσωπικότητά τους. Δηλ. δεν τους αναγνωρίζουμε μια υπόσταση ξεχωριστή και διαφορετική. Δεν τους βλέπ­ουμε με τα δικά τους στοιχεία, τις δικές τους δυνατότητες, με τις δικές τους κλίσεις και ενδιαφέροντα. Ας πάρουμε το παράδειγμα του επαγγελματικού προσανατολισμού, που δείχνει το βαθμό που σεβόμαστε τους εφήβους. Η εμπειρία μας δείχνει ό,τι ο επαγγελματικός προσανατολισμός είναι, για τους γονείς, να πείσουμε οι ειδικοί το παιδί να κάνει αυτό που οι γονείς του θέλουν. Ένα κλασικό σχήμα που συναντάμε ως ειδικοί, είναι όταν πολλοί γονείς έρχονται να μας προκαταλάβουν “πέστε κι εσείς μια κουβέντα”. Ενώ, θα έπρεπε ν’ αφήσουν να μιλήσει ο έφηβος και ν’ αφήσουν να δούμε εμείς τι σκέφτεται αυτό το παιδί, ανεπηρέαστο. Όμως είναι τόσο επιτακτική η ψυχολογία των γονέων εκείνη την ώρα, που καλύπτει όχι μόνο τον έφηβο μα συχνά και τη δική μας δουλειά. Αυτό το σχήμα είναι φυσικό να το εισπράττει ο έφηβος ως καταπίεση της προσωπικότητάς του και είναι βασικά καταπίεση, αφού έτσι κι αλλιώς στα νερά τους θέλουν να τους φέρουν οι γονείς. Σπάνια είναι ελεύθερο το παιδί για να διαλέξει το δρόμο του.

Επιπρόσθετα, στο θέμα των σχέσεων και των συναναστροφών τους, πιστεύουν οι έφηβοι πως δεν παραδεχόμαστε την προσωπικότητά τους, καθώς επεμβαίνουμε. Ακόμη, τις ελεύθερες ώρες τους δεν τις σεβόμαστε. Το σχολείο φρον­τίζει πως να τους γεμίσει τις ώρες κι εμείς μόλις δούμε τον έφηβο να κάθεται σπεύδουμε να γεμίσουμε το χρόνο του με εξωσχολικές δραστηριότητες. Μια ακόμη διατύπωση των εφήβων είναι πως το καθεστώς στην οικογένεια είναι Δικτατορικό. Ό,τι θέλουν οι γονείς μας κάν­ουν. Δεν μας ρωτάνε, κι αν μας ρωτάνε το κάνουν πάνω – κά­τω γιατί έμαθαν πέντε πράγματα από σας (εννοούν στις Σχολές Γονέων) και κάτι από τα βιβ­λία. Κάνουν δήθεν διάλογο. Ποιός γονέας κάνει διάλογο για να κάνουν και οι δικοί μας; Από την αρχή ξέρουν πως αυτό που θέλουν εκείνοι θα γίνει. Τέλος, οι έφηβοι, σε κάποια από τα ερωτηματολόγια, χαρακτήρισαν βασανιστική αγάπη την αγάπη των γονιών και κουραστική.

Με όλες αυτές τις απαντήσεις και τις πληροφορίες μπορούμε να ανοίξουμε κουβέντες με τους εφήβους από πιο κοντά. Σε άλλους μπορεί να συμβαίνουν αυτά που κατηγορούν οι έφηβοι, σε άλλους όχι. Όμως, σε μερικούς, φαίνεται πως η βασανιστική αγάπη υπάρχει. Είναι εκείνη η υπερπροστασία, η ανησυχία των γονέων, που υπογραμμίζουν συνεχώς τους πολλούς κινδύνους που υπάρχουν γύρω από τους εφήβους. Βέβαια, το να υπογραμμίζεις τους κινδύνους μέχρι έναν βαθμό, είναι μια μορφή αγάπης, γιατί όταν αγαπάς έναν άνθρωπο φοβάσαι τους κινδύνους και θέλεις να τον προφυλάξεις. Όμως, το να προβάλλουμε συνεχώς και μόνι­μα τους δικούς μας φόβους για τους κινδύνους που υπάρχουν γύρω από τα παιδιά μας, αυτό είναι βασανιστική αγάπη. Και φαίνεται πως τα κουράζει.

Βιβλιογραφία:

• Μπρούμου, Μ. (2014). Αλλαγές στη Μορφή της Οικογένειας και Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Bookstars.
• Μπρούμου, Μ. (2014). Η Ψυχολογία της Γονεϊκότητας. Αθήνα: Bookstars.
• Μπρούμου, Μ. (2015). Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας: Εγχειρίδιο για γονείς. Αθήνα: Bookstars.
• Παππά, Β. (2017). Επάγγελμα γονέας. Τύποι γονέων και συμπεριφορά παιδιών και εφήβων. Αθήνα: Οκτώ.
• Χουρδάκη, Μ. (2000). Οικογενειακή Ψυχολογία (4η έκδ.). Αθήνα: Leader Books.

www. efiveia.gr