Σχολές γονέων: Τα όρια στη ζωή του παιδιού
Τι είναι τα όρια και γιατί πρέπει να θέτουμε όρια;
Τα όρια είναι εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να «χτίσουμε» σχέσεις συνεργασίας, για να γνωστοποιούμε στους άλλους τι θέλουμε, καθώς επίσης και τι εναλλακτικές έχουν για να μπορέσουν να πάρουν αυτό που θέλουν. Βάζετε όρια όταν θέλετε ν’ αλλάξετε συμπεριφορές και να αποφύγετε αρνητικές και στρεσογόνες συμπεριφορές όπως η γκρίνια, οι φωνές, οι απειλές, και η τιμωρίες για να πάρετε αυτά που θέλετε. Άσχετα εάν χρησιμοποιείτε τα όρια με παιδιά ή με ενήλικες τα χαρακτηριστικά των ορίων και η δυναμική τους είναι ίδια. Η οριοθέτηση προϋποθέτει κατ’ αρχήν μία πολύ καλή επικοινωνία μέσα στο σπίτι με τα παιδιά.
Γιατί πρέπει να χρησιμοποιούμε όρια;
Βοηθάνε να φροντίζετε τον εαυτό σας, ενώ ταυτόχρονα καταφέρνετε να καλύπτετε και τις ανάγκες ή επιθυμίες των παιδιών σας. Αν ανήκετε στους γονείς που δεν βάζουν όρια, τότε θα γίνετε οι γονείς εκείνοι που αφήνουν τα παιδιά τους να καταδυναστεύουν τη ζωή τους και που δεν θα μάθουν ποτέ να θέτουν όρια στις σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους.
Πως αναγνωρίζουμε τα καλά όρια;
- Πρόληψη: Καταρχήν, τα όρια θα πρέπει να χρησιμοποιούνται διότι λειτουργούν προληπτικά, δηλαδή προβλέπουν τι θα συμβεί μετά από μια ενδεχόμενη «παραβίασή» τους και επομένως προλαβαίνουν δυσάρεστες καταστάσεις και συγκρούσεις. Έτσι αν μια συμπεριφορά «ξεφύγει από τα όρια», δεν επιβάλλονται τιμωρίες ξαφνικά και απροειδοποίητα, δεν προκαλείται θυμός και έντονες συγκρούσεις πολλές φορές (όπως συμβαίνει με τις τιμωρίες οι οποίες έρχονται ξαφνικά μετά το παράπτωμα και επιβάλλονται από το γονέα με θυμό). Συνεπώς, το παιδί ξέρει τι το περιμένει αν ενεργήσει με έναν τρόπο διαφορετικό από όσα έχουν προσυμφωνηθεί. Με αυτό τον τρόπο τα όρια οικοδομούν τον αμοιβαίο σεβασμό και το ενδιαφέρον του ενός για τον άλλο και αφήνουν στο παιδί το περιθώριο να αλλάξει τη συμπεριφορά του προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του. Ενώ οι τιμωρίες και οι απειλές τονίζουν τον ανάρμοστο τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρθηκε, τα όρια εστιάζουν στην ικανότητα του παιδιού να κάνει πιο εποικοδομητικές επιλογές. Επιπλέον, τα όρια δεν απειλούν τη συναισθηματική ασφάλεια στις σχέσεις, εφόσον τίθενται μέσα σε μια ατμόσφαιρα αγάπης, αποδοχής και σεβασμού. Για παράδειγμα: «Μπορείς να χρησιμοποιείς το στερεοφωνικό αρκεί να μου δείξεις ότι γνωρίζεις πώς να το χρησιμοποιείς σωστά» ή «όταν πάμε στο Σούπερ Μάρκετ μπορείς να διαλέξεις ένα είδος παγωτού της αρεσκείας σου».
- Θετική διατύπωση: Μεγάλη σημασία επίσης έχει το γεγονός ότι τα όρια διατυπώνονται – ή τουλάχιστον θα πρέπει να διατυπώνονται – θετικά, ως συμφωνία που διαμείβεται μεταξύ γονέα και παιδιού και όχι με αρνητικό τρόπο, γιατί τότε μετατρέπονται σε απειλή. Για παράδειγμα, λέει ο γονέας: «Μπορείς να δεις την ταινία αν έχεις τελειώσει το διάβασμά σου μέχρι τις επτά» (οριοθέτηση) και όχι «Δε θα δεις την ταινία αν δεν έχεις τελειώσει το διάβασμά σου μέχρι τις επτά» (απειλή). Η θετική διατύπωση αποτελεί ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό της καλής οριοθέτησης. Τα πιο αποτελεσματικά όρια εστιάζουν στα θετικά αποτελέσματα που προκύπτουν από τη συνεργασία και διατυπώνονται με θετικό τρόπο.
- Σαφήνεια: Βασικό χαρακτηριστικό της καλής οριοθέτησης είναι η σαφήνεια. Όσο πιο σαφή, συγκεκριμένα και ευκρινή είναι τα όρια στη διατύπωσή τους, τόσο πιο αποτελεσματικά είναι. Επίσης, η καλή οριοθέτηση λαμβάνει υπόψη τα δικαιώματα και τις ανάγκες όλων όσων εμπλέκονται, στην περίπτωσή μας και των γονέων και των παιδιών. Τα όρια είναι ξεκάθαρα, συγκεκριμένα και τα επικοινωνούμε στους άλλους με ευκρίνεια. Λειτουργούν καλύτερα όταν το παιδί σας έχει κατανοήσει τι ζητάτε, όταν το θετικό αποτέλεσμα της συνεργασίας είναι ξεκάθαρο και όταν αφορά συγκεκριμένα θέματα και καταστάσεις. Για παράδειγμα: «Θα σου διαβάσω το επόμενο κεφάλαιο της ιστορίας όταν θα έχεις φορέσει τις πιζάμες σου, θα έχεις βουρτσίσει τα δόντια σου και τα έχεις κάνει αυτά μέχρι το μεγάλο χεράκι στο ρολόι να πάει στο έξι».
- Συνέπεια – ακρίβεια: Τέλος, είναι πολύ σημαντικό τα όρια να διαφυλάσσονται και από τις δύο πλευρές, να τηρούνται με συνέπεια και ακρίβεια.
Τι προσέχουμε στην εφαρμογή ορίων
- Προσπαθήστε να δείχνετε στο παιδί σας ότι απορρίπτεται την πράξη του, αλλά όχι το ίδιο (δεν λέμε «είσαι κακό παιδί», λέμε «αυτό που έκανες είναι κακό»).
- Όρια ανάλογα με την ηλικία και το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού.
- Όρια ανάλογα με το περιβάλλον. Τα όρια διαφέρουν ανάλογα με τις συνθήκες και το περιβάλλον (σχολείο, σπίτι). Αυτό ισχύει και για τους ενήλικες (εργασία, σπίτι, κοινωνικές συναναστροφές).
- Όριο στα όρια. Θα πρέπει και εμείς να βάζουμε ένα όριο στα όρια που θέτουμε. Δεν λέμε όχι σε όλα (π.χ. «Μη σκαρφαλώνεις», «Μην τρέχεις», «Φόρα ρούχα»), αλλά ιεραρχούμε λογικά.
Στάση του σώματος
- Κατά την οριοθέτηση είναι σημαντική η επαφή με το παιδί: χαμηλώστε, γονατίστε ώστε να έρθετε στο επίπεδό του, κοιτάξτε το στα μάτια, αγγίξτε το ώστε να εισπράξει την σοβαρότητα όσων λέτε.
- Προσέξτε κατά την οριοθέτηση να συμφωνεί το περιεχόμενο των όσων λέτε με την έκφραση και με τη στάση του σώματός σας. Συνέπεια και σταθερότητα σε αυτό που έχουμε πει (π.χ. τιμωρία ή ανταμοιβή για κάτι) και ο τόνος της φωνής μας. Επίσης, το παιδί μάς ακούει πιο πολύ αν η φωνή μας είναι σταθερή και γλυκιά και χρησιμοποιούμε το α΄ ενικό (εγώ νιώθω) και όχι το β΄ (εσύ). Για παράδειγμα: «Νιώθω ότι είναι καλό να διαβάσεις κι άλλο» αντί «Δεν διάβασες αρκετά».
- Όταν τα πράγματα δυσκολεύουν πολύ, επιλέξτε μεθόδους άμεσης αποσυμπίεσης: ένα κάθετο όχι, η απομάκρυνση από το πεδίο μάχης, το χιούμορ, μπορεί να βοηθήσουν στο να δώσετε σε εσάς και στο παιδί σας λίγο αέρα. Επανέλθετε αργότερα και συζητήστε τι έγινε, καθώς και εναλλακτικούς τρόπους αντίδρασης.
- Η συνεχής αρνητική συμπεριφορά του παιδιού είναι πιθανό να μας προειδοποιεί ότι τα όρια που του έχουμε θέσει είναι ασφυκτικά.
- Η ανάληψη μικρών ευθυνών αρχικά και μεγαλύτερων αργότερα, καθώς και η οριοθέτηση δημιουργεί σταδιακά στα παιδιά την αίσθηση ότι μπορούν να σταθούν στα πόδια τους (αίσθηση αυτονομίας) και ότι είναι χρήσιμα. Μην υπερπροστατεύετε το παιδί και μην το δικαιολογείτε πάντα. Οι ξεκάθαροι, σταθεροί και συνεπείς κανόνες είναι σημαντικοί (π.χ. «όχι χρήση ουσιών») και δίνουν πλαίσιο στη ζωή. Τα παιδιά αισθάνονται ανασφάλεια, η οποία μπορεί να μειωθεί με τα όρια που εμείς, οι γονείς, τους θέτουμε. Στην πραγματικότητα τα ίδια τα παιδιά, παρότι συχνά αντιδρούν, θέλουν τους κανόνες γιατί τους δίνουν την αίσθηση ασφάλειας, σιγουριάς, ανακούφισης.
Βιβλιογραφία:
- Ηλιοπούλου, Μαρία. Τα Όρια στη Ζωή του Παιδιού. ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ.
- Παππά, Β. (2006). Επάγγελμα γονέας. Αθήνα: Καστανιώτη.
- Παππά, Β. (2008). Γονείς, παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς. Αθήνα: Καστανιώτης.
- Χουρδάκη, Μ. (2000). Οικογενειακή Ψυχολογία (4η έκδ.). Αθήνα: Leader Books.