Ο γονικός μανδύας
Ο γονικός μανδύας ή, διαφορετικά, Ο γονικός ρόλος
Από το βιβλίο της Virginia Satir Πλάθοντας Ανθρώπους (1989)
«Θέλω να μιλήσω τώρα για κάτι που το ονομάζω γονικό μανδύα (ρόλο του γονιού). Χρησιμοποιώ τον όρο αυτό για να αναφερθώ στην πλευρά εκείνη του ενήλικα που αφοσιώνεται στο ρόλο του γονιού. Κατά, τη γνώμη μου, ο γονικός μανδύας χρησιμεύει μόνο όσο τα παιδιά δεν μπορούν να πορευτούν μόνα τους και χρειάζονται γονική καθοδήγηση. Ένα από τα προβλήματα που εμφανίζονται είναι πως ο μανδύας μπορεί να κολλήσει στο άτομο που τον φοράει, χωρίς να αλλάξει ποτέ και να μείνει εκεί για πάντα. Γίνεσαι μάνα και μένεις πάντα μάνα, ακόμη κι αν τα παιδιά ενηλικιώθηκαν.
Βασικό παράγοντα στο προσχέδιο αποτελεί το είδος του γονικού μανδύα που φοράς και κατά πόσο αισθάνεσαι ότι θα πρέπει να τον φοράς όλη την ώρα. Μπορείς να τον βγάλεις, όταν δεν ασχολείσαι με τα παιδιά; Εξάλλου, μερικές φορές θα θέλεις να είσαι «σύζυγος» ή ο «εαυτός σου» και τότε θα φαίνεσαι πολύ ιδιόρρυθμός με το γονικό σου μανδύα.
Ο γονικός μανδύας έχει τρεις βασικές γραμμές: τη γραμμή «αφεντικό», τη γραμμή «αρχηγός και οδηγός» και τη γραμμή «φιλαράκι». Σε μερικούς ανθρώπους, ο μανδύας δεν έχει γραμμή καθόλου: δεν υπάρχει καμιά ένδειξη γονικής φροντίδας. Νομίζω πως αυτοί οι μανδύες είναι πολύ λιγότεροι από τους άλλους.
Το αφεντικό είναι κυρίως τρία πρόσωπα. Πρώτο είναι ο τύραννος που κραδαίνει την εξουσία του, ξέρει τα πάντα και καμαρώνει σαν υπόδειγμα αρετής («Είμαι η εξουσία, θα κάνεις ό,τι σου λέω»). Αυτός ο γονιός προβάλλει σαν επικριτής και κυριαρχεί με τον εκφοβισμό. Το δεύτερο πρόσωπο του αφεντικού είναι ο μάρτυρας, που δε θέλει τίποτε άλλο απ’ το να υπηρετεί τους άλλους. Ο μάρτυρας κάνει μεγάλες προσπάθειες για να δείχνει πως δεν αξίζει πολλά πράγματα και εμφανίζεται σαν συμβιβαστής. Κυβερνάει δημιουργώντας ενοχή («Μη νοιάζεσαι για μένα, εσύ να είσαι ευτυχισμένος»). Το τρίτο είναι το μεγάλο πέτρινο πρόσωπο που δημηγορεί αδιάκοπα και χωρίς να ταράζεται, προσδιορίζοντας πάντοτε το σωστό («αυτός είναι ο σωστός τρόπος»). Αναδείχνεται υπολογιστής. Κυριαρχεί με την πολυμάθειά του και με το επακόλουθο σιωπηρό συμπέρασμα ότι κάποιος είναι ηλίθιας και αυτός, φυσικά, είσαι «εσύ».
Το φιλαράκι είναι ο σύντροφος του παιχνιδιού που ανέχεται και συγχωρεί τα πάντα, άσχετα με τις συνέπειες. Ως γονιός προβάλλει συχνά την αδυναμία του («Δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς – δεν το ήθελα»). Τα παιδιά χρειάζονται φιλαράκια για γονείς όσο χρειάζονται και το γνωστό κάλο στο μυαλό τους. Η ανευθυνότητα των παιδιών προέρχεται πολλές φορές από έναν τέτοιο γονικό μανδύα.
Νομίζω ότι πληρώνουμε πολύ ακριβά μερικούς από τους τρόπους που οι γονείς χρησιμοποιούν την εξουσία τους, τη γραμμή του μανδύα τους. Κατά τη γνώμη μου, πολύ καταστρεπτική είναι η γραμμή του τυράννου, που επιμένει να δημιουργήσει υπάκουα και συμβιβασμένα ανθρώπινα πλάσματα. Σε κάθε περίπτωση, διαπίστωσα ότι μια τέτοια συμπεριφορά προερχόταν προπαντός απ’ την προσπάθεια ενός ενήλικα να κρύψει την ανασφάλειά του υποχρεώνοντας το παιδί να υπακούσει αμέσως, ακόμη κι αν αυτό δεν ήταν σωστό. Με ποιο άλλο τρόπο άλλωστε οι ανασφαλείς γονείς θα ήξεραν, αν είναι ικανοί;
Είναι σπάνιο τα παιδιά που μεγαλώνουν μέσα σε πλαίσια υπακοής να μη γίνουν τύραννοι ή θύματα, εκτός αν συμβεί κάτι ξεχωριστό στη ζωή τους. Το θέμα της υπακοής είναι περίπου: «Δεν υπάρχει παρά μόνο ένας τρόπος για να γίνει σωστά το καθετί. Και, φυσικά, αυτός είναι ο δικός μου τρόπος». Μου φαίνεται ακατανόητο πώς είναι δυνατόν να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να διδάξει τη σωστή κρίση με την τεχνική του «υπάκουσέ με». Αν κάτι χρειαζόμαστε στον κόσμο μας, αυτό είναι άτομα με σωστή κρίση. Όποιος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την κοινή λογική, αισθάνεται ότι πρέπει να κάνει ό,τι κάποιος άλλος θέλει ή περιμένει απ’ αυτόν.
Έχω τόσο πολύ ακούσει να μου λένε για το «σωστό τρόπο», που ερεύνησα το θέμα πόσοι τρόποι υπάρχουν για να πλένει κανείς τα πιάτα. Βρήκα 247 τρόπους για όλα τα στάδια ενός βρόμικου πιάτου μέχρι να γίνει καθαρό. Οι διαφορές αφορούσαν το είδος του σαπουνιού, τα εργαλεία κ.λπ. Ξέρετε κανέναν που υποστηρίζει φανατικά κάποιο απορρυπαντικό για τα πιάτα; Ή ότι τα πιάτα πρέπει πάντα να ξεπλένονται πριν πλυθούν στη σαπουνάδα; …
Με κανέναν απ’ όλους αυτούς τους γονικούς μανδύες δεν μπορούν οι γονείς να δημιουργήσουν ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης με τα παιδιά τους. Αποτελεσματική εκπαίδευση δε γίνεται μέσα σε ατμόσφαιρα δυσπιστίας, φόβου, αδιαφορίας ή τρομοκρατίας.
Συμβουλεύω τους γονείς να πασχίζουν να γίνουν αρχηγοί ικανοί να τονώνουν ψυχικά τους άλλους. Αυτό σημαίνει να είναι καλοί, σταθεροί, με κατανόηση και έμπνευση, άνθρωποι που διευθύνουν από θέση αλήθειας και αγάπης κι όχι χρησιμοποιώντας αρνητικά την εξουσία τους. Οι γονείς, οι οποίοι φροντίζουν να μην λείπουν απ’ την οικογένεια τα καθαρά προσδιορισμένα όρια και η ασφάλεια. Τα καθαρά «όχι» και τα «ναι» να θεωρούνται υγιείς λέξεις μέσα στην οικογένεια και να χρησιμοποιούνται τίμια και όταν πρέπει».
Βιβλιογραφία:
- Satir, V. (1989). Πλάθοντας ανθρώπους. Αθήνα: Κέδρος.