Σχολές γονέων-Τι χρειάζεται να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τον εαυτό τους: Η περίπτωση της πανδημίας Covid-19

Με την ελπίδα για ένα μέλλον καλύτερο, πιο όμορφο, θετικό, δημιουργικό, φωτεινό……

Παππά, Β. (2020)

Η πανδημία του κορωνοϊού COVID-19 εξαπλώνεται με εξαιρετικά γρήγορους ρυθμούς και η ανησυχία των πολιτών ολοένα και μεγαλώνει. Όλοι έχουμε πλέον ενημερωθεί από τους αρμόδιους φορείς για τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνουμε, την αναγκαστική παραμονή στο σπίτι και τη σχολαστική τήρηση των κανόνων υγιεινής. ΟΛΟΙ είμαστε υπό πίεση, ακόμη και όσοι δείχνουν πιο συγκροτημένοι και ψύχραιμοι, καθώς νιώθουμε ιστορικά συνδεδεμένοι με τις προηγούμενες γενεές, τους μεγαλύτερους και τους ηλικιωμένους, που πρέπει να προφυλάξουμε, και τις επόμενες γενεές, τα παιδιά, που πρέπει να προστατεύσουμε. Ως γονείς, έχουμε να διαχειριστούμε αρκετές δυσκολίες στην οργάνωση της οικογενειακής ζωής, ενώ πολλές φορές θα χρειαστεί να στηρίξουμε τα παιδιά μας, όχι μόνο μαθησιακά, αλλά και ψυχολογικά. Μερικές σκέψεις και συμβουλές που ίσως βοηθήσουν:

• Ενημέρωση από έγκυρες και αξιόπιστες πηγές: Φροντίζουμε ως ενήλικες να ενημερωνόμαστε πρώτα εμείς από επίσημους και έγκυρους φορείς (ΠΟΥ, ΕΟΔΥ). Επιλέγουμε μία αξιόπιστη πηγή ενημέρωσης και παρακολουθούμε μία φορά την ημέρα τις εξελίξεις και τις νέες οδηγίες (δεν βλέπουμε συνεχώς ειδήσεις, καθώς δεν μας βοηθάει).
• Λειτουργούμε ως πρότυπο για τα παιδιά μας: Η υπεύθυνη στάση των ενηλίκων (π.χ. τηρούμε τους κανόνες υγιεινής και σεβόμαστε τις οδηγίες των ειδικών) συμβάλλει στη διατήρηση αντίστοιχης στάσης και από τα παιδιά/ εφήβους.
• Διατήρηση ψύχραιμης στάσης των γονέων: Αν και είναι αυτονόητο ότι ως γονείς κι εμείς φοβόμαστε (είναι;), παρόλα αυτά, … όταν γινόμαστε γονείς ξαναζούμε (ασυνείδητα, δηλαδή αθέλητα) την δική μας παιδική ηλικία και καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ξανά πολλές δικές μας αγωνίες, φόβους, ανασφάλειες. Ο τρόπος που θα διαχειριστούμε τα δικά μας άγχη θα βοηθήσει να διατηρηθεί η σταθερότητα και η ισορροπία τόσο στον ψυχισμό των παιδιών όσο και στην καθημερινότητα μέσα στο σπίτι.
• Προσπαθούμε να διαμορφώσουμε και να διατηρήσουμε μια ρουτίνα μέσα στο σπίτι: Η τήρηση της ρουτίνας μάς βοηθά να νιώθουμε ασφαλείς γιατί καλλιεργεί την προβλεψιμότητά μας. Ειδικά τώρα που τα σχολεία είναι κλειστά και τα παιδιά παραμένουν στο σπίτι, η διαμόρφωση της ρουτίνας κρίνεται απαραίτητη και αναγκαία για όλους (π.χ. πρωινό ξύπνημα, όπως όταν πήγαιναν τα παιδιά στο σχολείο και μελέτη, μεσημέρι και ώρα κοινής ησυχίας, απόγευμα με παιχνίδι και κοινωνικοποίηση, βραδάκι και χαλάρωση μαζί με τα παιδιά).
• Αυτοφροντίδα: Η φροντίδα σωματικού εαυτού των γονιών μέσα από την τήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής (κρίνεται απαραίτητη η υγιεινή διατροφή, ο επαρκής ύπνος, η φυσική άσκηση, όπως αυτή μπορεί να προσαρμοστεί στις παρούσες συνθήκες, και η καλή ψυχολογική κατάσταση, καθώς ενισχύουν την ανοσία του οργανισμού έναντι του κορωνοϊού και κάθε προσβολής). Παράδειγμα: να δούμε το σωματικό εαυτό, δηλ. να διερευνηθούν οι σωματικές ανάγκες και τα «θέλω» σε σχέση με το σώμα και η υλική υπόσταση των πραγμάτων, π.χ. τι είναι αυτό που θα ήθελε να κάνει ο γονιός για τον εαυτό του και δεν είχε χρόνο πριν (να τα σκεφτεί, π.χ. περιποίηση του εαυτού του). Τι είναι αυτό που του δίνει ευχαρίστηση, π.χ. να ξεκουράσει το σώμα του και να ξαπλώσει ή να κάνει ένα μπάνιο και να φροντίσει και να περιποιηθεί το σώμα του (ο γονιός χρειάζεται να γίνει «ο γονιός του εαυτού του» και να επιστρέψει σε πρωτόγονα στάδια φροντίδας του εαυτού του. Χρειάζεται από την αρχή να μάθει να φροντίζει τον εαυτό του, καθώς οι περισσότεροι γονείς το έχουν ξεχάσει ή δεν το έχουν μάθει ποτέ μέχρι σήμερα).
• Η φροντίδα ψυχικού εαυτού των γονιών: Έχει αποδειχθεί ότι η καλή ψυχική υγεία του γονιού μακροπρόθεσμα οδηγεί και σε καλή ψυχική υγεία του παιδιού. Φροντίζουμε τον εαυτό μας, ώστε να είμαστε σε θέση να φροντίσουμε τα παιδιά μας, μεριμνώντας και για τις δικές μας ψυχολογικές ανάγκες. Προσπαθούμε να διατηρήσουμε όσο αυτό είναι εφικτό καθημερινές ρουτίνες που μας χαλαρώνουν (π.χ. διάβασμα, μουσική), ενώ παράλληλα φροντίζουμε να επικοινωνούμε με άλλα πρόσωπα στο οικογενειακό, φιλικό και εργασιακό μας περιβάλλον κάτι που αποτελεί συνήθως πηγή στήριξης και συμβάλλει στο να αισθανόμαστε περισσότερο συνδεδεμένοι και ασφαλείς. Προσαρμόζουμε την καθημερινότητα μας και είμαστε ευέλι­κτοι με βάση τα νέα δεδομένα. Αναζητούμε δυνατά στοιχεία του εαυτού μας (π.χ. οργανωτικότητα, χιούμορ, ευρηματικότητα σταθερότητα, στοργή), αλλά και του ευρύτερου περιβάλλοντος («σημαντικοί άλλοι»/«δικοί μας» άνθρωποι) που αξιοποιήσαμε σε προηγούμενες δυσκολίες της ζωής μας και τα καταφέραμε.
• Επαναπροσδιορίζουμε τις προτεραιότητές μας με θετική οπτική αξιοποιώντας τις στιγμές που παραμένουμε στο σπίτι με δραστηριότητες και συνήθειες που είχαμε παραμελήσει λόγω των ρυθμών της καθημερινότητάς μας ή ανακαλύπτουμε νέες (π.χ. διάβασμα, μουσική, οικογενειακές στιγμές, συζητήσεις, παλιά χόμπι, ανακάλυψη νέων τρόπων απασχόλησης, παιχνίδι, τακτοποιούμε το σπίτι, τις ντουλάπες και … τις σκέψεις μας!!).
• Εμπλουτισμός εσωτερικής ζωής των γονιών: Οι γονείς μπορούν να εμπλουτίσουν την εσωτερική τους ζωή μέσα από την ενδοσκόπηση (δηλ. τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς μπορούν να γνωρίσουν τον εσωτερικό τους κόσμο. Όταν το σπιτικό κάθε οι­κογένειας είναι ένα ήσυχο καταφύγιο για περισυλλογή, ως α­ντίδοτο στους θορύβους και στη βιασύνη του πολιτισμού μας, η ενδοσκόπηση πραγματώνεται με τον καλύτερο τρόπο) και την έμπνευση (η έμπνευση είναι η τροφή, το οξυγόνο για την υ­γιή ψυχική και πνευματική συγκρότηση του ατόμου και μπορεί να προ­έρχεται από ποικίλες πηγές: η φύση, η λογοτεχνία, τα έργα τέχνης, η μουσική, η κί­νηση, ο ρυθμός, ακόμα και τα πιο απλά καθημερινά πράγματα μπορούν να δώσουν έναυσμα για έμπνευση).
• Αξιοποιούμε την μοναχικότητα δημιουργικά: Η μοναχικότητα που όλοι καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις ημέρες μπορεί να αξιοποιηθεί με δημιουργικό τρόπο και δεν σημαίνει απαραίτητα απομόνωση. Συχνά η μοναχικότη­τα συγχέεται με τη μοναξιά που μπορεί να βιώνει ένα άτομο α­πό την έλλειψη κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Η μοναχικότη­τα όμως είναι κάτι άλλο. Διαμορφώνεται από την επιλογή του ατόμου να μείνει μόνο με τον εαυτό του, ώστε να μπορέσει να τον γνωρίσει καλύτερα και να τον εκφράσει μέσα από διάφο­ρες διόδους. Μέσα από τη μοναχικότητα το άτομο γνωρίζει τα όριά του, τις αντοχές και τις ανοχές του. Συνεπώς, πρόκειται για βασική ανάγκη του ανθρώπου, καθώς καλλιεργεί την ικανότητα να μένουμε μόνοι με τον εαυτό μας και να απολαμβάνουμε τη συντροφιά του (όπως την εννοεί ο καθένας: δουλειές του σπιτιού, επαφή με τη φύση, μελέτη, σιωπή, προσευχή…).
• Η θετική προσέγγιση και το χιούμορ είναι τα «δώρα» που μπορούν να προσφέρουν οι γονείς στον εαυτό τους και στα παιδιά τους σε αυτές τις δύσκολες καταστάσεις που περνάμε όλοι. Το χιούμορ είναι η πιο ευφυής άμυνα που διαθέτουμε ως άνθρωποι. Και μην ξεχνάμε ότι αυτοί που έχουν χιούμορ είναι συνήθως άτομα με υψηλή νοη­μοσύνη.
• Μαθαίνουμε τις αξίες της ζωής: Στα πλαίσια της απόκτησης μιας σαφούς και υγιούς γονικής ταυτότητας (δηλαδή, το να ξέρει ο γονιός ποιος πραγματικά είναι: να ξέρει τις αξίες που έχει, τις προτεραιότητες που θέτει και να μπορεί να αναγνωρίζει τις πράξεις που αντικατοπτρίζουν ποιος είναι πραγματικά.), οι γονείς θα μπορούσαν να προστατέψουν την ψυχική τους υγεία με πολλούς τρόπους, ξεκινώντας από την πιο σημαντική παράμετρο της γονικής ταυτότητας που δεν είναι άλλη από τις αξίες. Στη συνέχεια, το όποιο σύστημα αξιών διαμορφώσουν είναι σημαντικό να συνειδητοποιηθεί, να διαφυλαχθεί με ακεραιότητα και να εφαρμοστεί με συνέπεια. Δεν έχει νόημα να διατείνεται κάποιος ότι έχει αποσαφηνίσει το δικό του ξεχωριστό σύστημα αξιών, αν δεν μπορεί να το τηρήσει με συνέπεια και σταθερότητα, αποτελώντας θετικό πρότυπο για το παιδί του (βασικές αξίες ζωής: ο σεβασμός, η υπομονή, η  σταθερότητα, η σύνεση, η κοινωνικότητα, η υπευθυνότητα, η τάξη, η ειλικρίνεια, η εμπιστοσύνη, ο διάλογος, η ανεκτικότητα, η δημιουργικότητα, η συνεργασία, η συμπόνια, η γενναιοδωρία, η φιλία, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ειρήνη, η χαρά). Παρόλο που η επιστήμη της Ψυχολογίας δεν κάνει μάθημα ηθικής, ωστόσο κανείς δεν θα αμφισβητούσε ότι οι αξίες αυτές είναι θεμελιώδεις για την ψυχική υγεία των ατόμων και τη λειτουργία των κοινωνιών.
• Εμπνέουμε την ελπίδα για το μέλλον: Η ελπίδα χρειάζεται συνεχή τροφοδοσία, ώστε να μπορέσει να ανθίσει και να ενδυναμωθεί. Μερικοί τρόποι με τους οποίους μπορεί κάποιος να ενδυναμώσει την ελπίδα είναι: Να καταγράψει τις δεξιότητες και τα προτερήματά του. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσει να πιστέψει περισσότερο στον εαυτό του και στις δυνατότητές του. Να ανακαλέσει μια εμπειρία του παρελθόντος στην οποία ξεπέρασε τις δυσκολίες. Να θέσει νέους στόχους και να κάνει όνειρα για το μέλλον του. Η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα είναι χαρακτηριστικά των ανθρώπων που ελπίζουν. Να καταγράψει τους στόχους του και να τους επιμερίσει, έτσι ώστε να γίνουν πιο ρεαλιστικοί. Να συνδέεται με ανθρώπους και να επιδίδεται με ασχολίες που τον εμπνέουν. Οι κοινωνικές επαφές και η διαπροσωπική αλληλεπίδραση ενισχύουν, ενδυναμώνουν την ελπίδα. Επιπλέον, η ενασχόληση με πράγματα που είναι σημαντικά τροφοδοτεί την ελπίδα. Τέλος, να μην ξεχνά να φαντάζεται ένα μέλλον καλύτερο, πιο όμορφο, θετικό, δημιουργικό, φωτεινό.

Ο κατάλογος των σκέψεων φαίνεται να είναι ατελείωτος. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, γιατί είναι τόσο δύσκολο να πειθαρχήσουμε στα αναγκαία μέτρα για την πανδημία. Τα παραπάνω αποτελούν έναν ΙΔΕΩΔΗ τρόπο του ζην, προς τον οποίο πάντοτε τείνουμε – και ας μην τον επιτυγχάνουμε …πάντοτε.

Ενδεικτικές πηγές:

• Γαλανάκη, Ευ. (2020). Σκέψη για τον αυτο-περιορισμό και την κοινωνική απόσταση που επιβάλλει η πανδημία.
• Γαλανάκη, Ευ. (2020). Γονείς και παιδαγωγοί, carpe pandemiam!
• ΕΛΨΕ (2020). Μένουμε σπίτι, δε μένουμε μόνοι. Μερικές σκέψεις / συμβουλές για τα μέτρα και τις νέες συνθήκες που επιβάλλει η εξάπλωση του Κορωνοϊού. www.elpse,com
• Μπρούμου, Μ. (2015). Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας: Εγχειρίδιο για γονείς. Αθήνα: Bookstars.
• Παππά, Β. (2008). Γονείς, παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς. Αθήνα: Καστανιώτη.
• Παππά, Β. (2020). Ελπίδα. http://www.sxolesgonewn.gr/postdetail.aspx?id=80
• Χατζηχρήστου, X., Υφαντή, Θ., Λαμπροπούλου, Κ., Λιανός, Π., Γεωργουλέας, Γ., Μίχου, Σ., Φραγκιαδάκη,  Δ., Αθανασίου, Δ. (2020). Μένουμε σπίτι….Συνδε-Δεμένοι. Προτάσεις για την ψυχολογική υποστήριξη οικογενειών, παιδιών και εφήβων κατά τη διάρκεια παραμονής στο σπίτι λόγω των προληπτικών μέτρων για τον κορωνοϊό – Covid-19.  Αθήνα: Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ. Για να δείτε το έντυπο πατήστε εδώ.
• Χατζηχρήστου, X., Υφαντή, Θ., Λαμπροπούλου, Κ., Λιανός, Π., Γεωργουλέας, Γ., Μίχου, Σ., Φραγκιαδάκη,  Δ., Αθανασίου, Δ. (2020). Χατζηχρήστου, X., Υφαντή, Θ., Λαμπροπούλου, Κ., Λιανός, Π., Γεωργουλέας, Γ., Φραγκιαδάκη,  Δ., Αθανασίου, Δ. (2020). Συζητώντας και στηρίζοντας τα παιδιά και τους εφήβους για τον Covid-19:  Χρήσιμες επισημάνσεις για γονείς.  Αθήνα: Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ. Για να δείτε το έντυπο πατήστε εδώ.
• Χατζηχρήστου, X., Υφαντή, Θ., Λαμπροπούλου, Κ., Λιανός, Π., Γεωργουλέας, Γ., Μίχου, Σ., Φραγκιαδάκη,  Δ., Αθανασίου, Δ. (2020). Συζητώντας και στηρίζοντας τους μαθητές για τον Covid-19: Χρήσιμες επισημάνσεις για εκπαιδευτικούς και σχολεία.  Αθήνα: Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ. Για να δείτε το έντυπο πατήστε εδώ.
• Χατζηχρήστου, Χ. (επιμ.) (2012). Διαχείριση κρίσεων στη σχολική κοινότητα. Αθήνα: Τυπωθήτω.
• «Οδηγός για γονείς» (2020) που κυκλοφόρησε πρόσφατα το Κοινοτικό Κέντρο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων Αθηνών, το οποίο λειτουργεί στο Γενικό Νοσοκομείο Παίδων «Παναγιώτη και Αγλαΐας Κυριακού» με τίτλο «Πώς να μιλήσουμε στα παιδιά μας για την πανδημία από τον κορωνοϊό και να αντιμετωπίσουμε μαζί την κρίση». https://media.real.gr/filesystem/Multimedia/pdf/2020-03-31_KOKECYPE_AUHNVN_COVID_ODHGOS_GIA_GONEIS_id37896.pdf.
• Έντυπο Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ) (2020). Μένουμε σπίτι. Ο ελεύθερος χρόνος παιδιών και εφήβων. Η συνάντηση με την οικογένεια. https://www.pagni.gr/mycode/pdf/nenoume_spiti_paidia_efhvoi.pdf