Η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο

«Τα παιδιά είναι ταξιδιώτες που φθάνουν σε μια ξένη χώρα για την οποία δε γνωρίζουν τίποτα»

JohnLocke

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η σημασία της πρόληψης:

Σκοπός της πρόληψης και της ενημέρωσης είναι να ενισχυθούν οι προστατευτικοί παράγοντες, ώστε η μεταβατική περίοδος από το δημοτικό στο γυμνάσιο να εξελιχθεί ομαλά στις προσπάθειες προσαρμογής του παιδιού (είτε σε προσωπικό και συναισθηματικό επίπεδο, είτε σε γνωστικό και συμπεριφοριστικό, είτε σε κοινωνικό π.χ. ενίσχυση των δεσμών με οικογένεια και σχολείο).

Τι σημαίνει μετάβαση;

• Μετάβαση: είναι η εξελικτική διαδικασία που οδηγεί από μια κατάσταση σε μια άλλη, πέρασμα, αλλαγή (Μπαμπινιώτης, 2012).
• Η μετάβαση σχετίζεται επίσης με την κρίση. Κατά τη διάρκεια της ζωής, το άτομο βιώνει διάφορες μεταβάσεις. Η μετάβαση είναι μια περίοδος αλλαγής και μεταμόρφωσης, μια αλλαγή στην κατάσταση, μια μεταβολή στους ρόλους, μια νέα, διαφορετική αίσθηση του εαυτού που ζει σ’ έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο (π.χ., παιδικός σταθμός, Α΄ Δημοτικού, Α΄ Γυμνασίου, Α΄ Λυκείου, πανεπιστήμιο … στρατός, γάμος, εγκυμοσύνη …).
• Οι μεταβάσεις κατηγοριοποιούνται σε κανονικές/φυσιολογικές (normative) και μη κανονικές (non-normative).
• Οι κανονικές μεταβάσεις αφορούν αναμενόμενες αλλαγές, είτε για το άτομο (αναπτυξιακές μεταβάσεις όπως η εφηβεία) είτε για την πλειοψηφία των ανθρώπων (το πέρασμα από τον γάμο στη γονικότητα).
• Οι μη κανονικές μεταβάσεις προκαλούν άγχος, επειδή δεν είναι αναμενόμενες (πόλεμος, ανεργία, σοβαρή ασθένεια, απώλεια αγαπημένου προσώπου). Πρόκειται για τα στρεσογόνα γεγονότα ζωής που συνιστούν «κρίση» και αποδιοργάνωση στην οικογένεια. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι μια τυπικά «κανονική» μετάβαση δεν μπορεί να προκαλέσει στρες και αποδιοργάνωση στο άτομο ή/και στην οικογένεια.

Η έννοια της μετάβασης στον κύκλο της ζωής:

• Σε μικρές ηλικίες, οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να εξοικειωθούν με την έννοια της μετάβασης παρατηρώντας μαζί τους τις αλλαγές που συμβαίνουν στη φύση: η μέρα ακολουθεί τη νύχτα, η Άνοιξη έρχεται μετά το Χειμώνα, τα δέντρα χάνουν τα φύλλα τους και βγάζουν καινούρια, οι κάμπιες γίνονται πεταλούδες…. Κάποιες αλλαγές τις προκαλεί ο άνθρωπος, χωρίς να περιμένει τη φθορά του χρόνου και το πέρασμα των εποχών: γκρεμίζει κτίρια και χτίζει καινούργια, καταστρέφει αντικείμενα και δημιουργεί νέα, τα τροποποιεί, τα μεταμορφώνει, τα πετάει ή τα ανακυκλώνει. Λίγα πράγματα παραμένουν αναλλοίωτα. Και τα παιδιά είναι σημαντικό να παρατηρούν τις οποιεσδήποτε μεταβολές στο φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον. Η παρατήρηση αυτή δεν θα τους χαρίσει μόνο μια πιο βαθιά και ουσιαστική γνώση του φυσικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος, αλλά κυρίως μια πιο βαθιά και πιο ουσιαστική γνώση του εαυτού τους (Παππά, 2016).

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ:

Δύο διαστάσεις μετάβασης:

• Η αλλαγή της εκπαιδευτικής βαθμίδας, και,
• η αναπτυξιακή αλλαγή του ίδιου του ατόμου, καθώς ολοκληρώνει την παιδική ηλικία και περνά στην εφηβική. Σε μια διαδικασία ανακάλυψης του εαυτού και των κοινωνικών σχέσεων και δομών.

Η διαδικασία της μετάβασης ενέχει:

• αλλαγές (μεγαλύτερη ανεξαρτησία και ελευθερία από κάποιους περιορισμούς, μεγαλύτερες ευθύνες, προσδοκίες και απαιτήσεις ενηλίκων),
• αποχωρισμό, πένθος (απώλεια παιδικών χρόνων και ίσως φίλων, απώλεια μιας περιόδου ασφάλειας και φροντίδας),
• προσαρμογή (οι έφηβοι χρειάζεται να οικοδομήσουν ένα νέο ρεπερτόριο συμπεριφορών),
• μετασχηματισμός της αυτό-εικόνας (αναζήτηση ταυτότητας για το «ποιος πραγματικά είμαι και ποιο είναι το νόημα της ζωής μου;»),
• πολλές και έντονες ψυχικές συγκρούσεις [(όπως ενθουσιασμό για το «καινούργιο ξεκίνημα», φόβους για τις προκλήσεις, ικανοποίηση, υπερηφάνεια, ανακούφιση που κατάφεραν να ολοκληρώσουν μια βασική βαθμίδα εκπαίδευσης, ευχαρίστηση που μεγαλώνουν, αγωνία για τις διαπροσωπικές σχέσεις με τους συνομήλικους τους μεγαλύτερους μαθητές και τους καθηγητές, αλλά και την ανταπόκριση στις καινούργιες απαιτήσεις, λύπη/θλίψη, γιατί αφήνουν το δημοτικό σχολείο (θα χάσουν δασκάλους και συμμαθητές που γνώρισαν και τη στήριξη που δέχτηκαν αλλά και την ανεμελιά της ηλικίας), άγχος και ανασφάλεια γιατί αφήνουν ένα γνώριμο και οικείο περιβάλλον για ένα άγνωστο αλλά και πιθανή ανημποριά και ανυπομονησία)].

Μερικά από τα συνήθη προβλήματα που σχετίζονται με τη δομική αλλαγή χώρου και περιβάλλοντος είναι οι διαφορές που διαπιστώνονται ανάμεσα στο δημοτικό με το γυμνάσιο που κρύβουν νέες εμπειρίες και προκλήσεις:

Η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο

Σε σχετικές έρευνες, οι συμμετέχοντες μοιράστηκαν τις δυσκολίες τους από το πρώτο έτος της εμπειρίας τους στο γυμνάσιο και ανέφεραν (Τσιώτρα,2010):

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

Ενδεικτικά θέματα για τα οποία καλό θα είναι να ενημερώνονται οι γονείς παιδιών προεφηβικής-εφηβικής ηλικίας (για γονείς με παιδιά και εφήβους 11-18 χρόνων)
ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Η προεφηβική και εφηβική ηλικία από βιολογική και ψυχολογική άποψη. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εφηβείας. Πώς βλέπουν οι έφηβοι τους γονείς, τον εαυτό τους, το σχολείο, την κοινωνία. Πώς βλέπουν οι μεγάλοι τους εφήβους. Δεύτερη κρίση προσωπικότητας. Στάσεις των γονέων στα προβλήματα των εφήβων. Τα χρήματα, οι νυκτερινές έξοδοι.
ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Η σεξουαλική αγωγή και ο έφηβος. Οι φιλίες στην εφηβική ηλικία. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός, σπουδές ανώτερης, επαγγελματικής παιδείας. Ο ψυχολογικά ώριμος άνθρωπος. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα ωριμότητας. Ψυχολογική ενηλικίωση.

Στόχος της εφηβείας: η απόκτηση μιας δομημένης ταυτότητας/ μια σαφή εικόνα του εφήβου για το ποιος είναι, από πού προήλθε και πού κατευθύνεται.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ

Τι θα βοηθήσει στην ομαλή μετάβαση από το Δημοτικό στο  Γυμνάσιο, ώστε τα παιδιά και οι γονείς τους να αντιμετωπίσουν την αστάθεια που ενέχει αυτό το σημαντικό εξελικτικό στάδιο της ζωής και να διατηρήσουν τα παιδιά την ισορροπία τους απέναντι στις προκλήσεις αυτής της περιόδου:

• Επικοινωνία στην οικογένεια,
• αυτοεκτίμηση του παιδιού – όρια – πειθαρχία,
• ανάδειξη προστατευτικών παραγόντων στις θετικές πλευρές της ζωής: η βοήθεια, η φροντίδα, το ενδιαφέρον, η θέσπιση στόχων, η πρόκληση των παιδιών να γνωρίσουν και να αξιοποιήσουν το δυναμικό τους,
• εφηβεία, αναπτυξιακές αλλαγές, ο ρόλος της οικογένειας,
• διαχείριση συγκρούσεων,
• διαχείριση συναισθημάτων,
• οι ρεαλιστικές προσδοκίες από τους γονείς και το εκπαιδευτικό σύστημα,
• η γονική επίβλεψη/ η στήριξη/ η ενδυνάμωση, η «συνοδεία» στην εξελικτική πορεία των παιδιών τους,
• η παρουσία των γονιών στην καθημερινότητα των παιδιών (1 ώρα την ημέρα για συζήτηση και κουβέντα είναι αρκετή σύμφωνα με σχετικές έρευνες),
• να κατανοήσουν οι γονείς ότι τα παιδιά τους σε αυτή την μετάβαση βιώνουν μεγάλο άγχος και αγωνία σχετικά με το εάν θα κερδίσουν την αποδοχή από τους συνομηλίκους τους και αν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις σχολικές απαιτήσεις,
• η συνεχής ενημέρωση, επαγρύπνηση και ενεργητική αντιμετώπιση των δυσκολιών που προκύπτουν από την ενασχόλησή μας με αυτό το θέμα.

Οι γονείς χρειάζεται να επιδείξουν:

• Ενεργητική ακρόαση, δηλ. μάθουν να ακούν τα παιδιά τους σε θέματα που τα απασχολούν,
• συνέπεια, επανάληψη, σταθερότητα και ευελιξία στη συμπεριφορά τους,
• αποφασιστικότητα, ώστε οι νέοι να προβάλουν την αίσθηση της παντοδυναμίας τους, αλλά και να δεχτούν στήριξη στην ανάγκη τους για αυτονομία και αυτοπροσδιορισμό,
• όρια και αγάπη, ενσυναίσθηση και κατανόηση της εξελικτικής φάσης που διανύουν τα παιδιά για να διαλυθούν οι φόβοι, η σχολική άρνηση, αλλά και να περάσει σε κάθε μαθητή η αίσθηση της αξιοπρέπειας και της αυτό-αξίας του.
• Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η πρόληψη ξεκινάει πρώτα από τους ίδιους τους γονείς. Οι γονείς αποτελούν τα πρώτα και πιο ισχυρά πρότυπα για τα παιδιά. Ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή, δεν είναι καθόλου εύκολο να είναι κάποιος γονιός. Μερικοί υποστηρίζουν πως είναι τέχνη (Νίλσεν, 2002). Είναι ένας ρόλος που απαιτεί συνδυασμό συναισθημάτων, γνώσεων, ενέργειας, χιούμορ, υπομονή, κατανόηση, θετική διάθεση. Ο γονιός έχει να διαμορφώσει ένα κλίμα στην οικογένεια, μέσα στο οποίο το παιδί θα μάθει να αγαπάει, να συνεργάζεται, να κρίνει, να χάνει, να επιλέγει, να ψάχνει, να επικοινωνεί, μα πάνω απ’ όλα, θα μάθει να αποδέχεται και να σέβεται τον εαυτό του, να στηρίζεται στις δυνάμεις του και να αγωνίζεται με ίσους όρους. Μέσα σε ένα τέτοιο οικογενειακό κλίμα το παιδί μαθαίνει να απολαμβάνει τις επιτυχίες του, να μην ντρέπεται για τα λάθη του, να είναι υπερήφανο για τον εαυτό του (Ramsey, 2004).

Ellen Galinsky (1987)

The Six Stages of Parenthood

“Το να είσαι γονιός είναι διαφορετικό από όλα τα άλλα επαγγέλματα που εξασκούν οι ενήλικες: λίγη προετοιμασία, απότομη μετάβαση, ανάγκη για ουσιαστική αλλαγή και εκμάθηση ειδικών δεξιοτήτων και καθηκόντων, όχι σαφείς προσδοκίες, κανείς έλεγχος αξιολόγησης, ένα επάγγελμα που υποτιμάται από την κοινωνία. Ωστόσο, το επάγγελμα αυτό μπορεί να προσφέρει βαθιά ευχαρίστηση και ικανοποίηση, αφού κάποιος ενδιαφέρεται τόσο έντονα για ένα άλλο ανθρώπινο ον, παρακολουθεί την ανάπτυξη και την εξέλιξή του, ξαναζεί την παιδική ηλικία, βλέποντας τον εαυτό του σε μία νέα προοπτική, μαθαίνοντας περισσότερα για τη ζωή, αποτελώντας μέρος μιας κοινωνίας που ενδιαφέρεται και φροντίζει τα παιδιά”.

Σημείωση:

Το παραπάνω άρθρο αποτελεί μέρος προσκεκλημένης ομιλίας που παρουσιάστηκε σε Γυμνάσιο των Ιωαννίνων (Γυμνάσιο Κατσικάς Ιωαννίνων, 29-05-2017).

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• E. (1987). The Six Stages of Parenthood. A Merloyd Lawrence Book, Da Capo Press.
• Μπαμπινιώτης, Γ. (2012). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.
• Νίλσεν, Μ. (2002). Η τέχνη να είσαι γονιός (3^η έκδ). Αθήνα: Καστανιώτη.
• Παππά, Β. (2006). Επάγγελμα γονέας. Αθήνα: Καστανιώτη.
• Παππά, Β. (2008). Γονείς, Παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς. Αθήνα: Καστανιώτης.
• Παππά, Β. (2016). Γονείς σε κρίση. Η διαχείριση της απώλειας και της αλλαγής. Αθήνα: Οκτώ.
• Ramsey, R. (2004). Τονώστε την αυτοπεποίθηση του παιδιού σας. Αθήνα: Κριτική.
• Χουρδάκη, Μ. (2000). Οικογενειακή Ψυχολογία (4^η έκδ.). Αθήνα: Leader Books.
• Χουρδάκη, Μ. (2000). Σχολές Γονέων (Σκοπός, Μεθοδολογία, Θεματολογία). Αθήνα: Πανελλήνιος Σύνδεσμος Σχολών Γονέων.

Επιλεγμένα άρθρα για τη γον(ε)ϊκότητα

• Κάτσικας, Χ. (2009). Ο φόβος του πρωτάρη στο Γυμνάσιο. Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, 11 Νοεμβρίου 2009.
• Μπρούμου Μ., & Παππά, Β. (2011). Εκπαίδευση και συμβουλευτική γονέων: θεσμός πρόληψης της ψυχικής υγείας των παιδιών. Σύγχρονη Κοινωνία, Εκπαίδευση και Ψυχική Υγεία, 4, 171-183.
• Μπρούμου, Μ. (2011). Η συμβουλευτική γονέων ως θεσμός πρόληψης των δυσκολιών που προκαλούν οι αλλαγές στη μορφή της οικογένειας. Αρχεία Νευροψυχολογικής Ιατρικής (Ε.Ψ.Ψ.Ε.Π.), 18(3), 16-19.
• Μπρούμου Μ., & Παππά, Β. (2010). Η αναγκαιότητα της εκπαίδευσης και της συμβουλευτικής γονέων παιδιών βρεφικής-προσχολικής ηλικίας στα πλαίσια των σχολών γονέων. Πρακτικά του 2^ου Διεθνούς Συνεδρίου Προσχολικής Αγωγής. Ιωάννινα, 22–24.10.2010.
• Μπρούμου, Μ. (2008). Ανάγκες Συμβουλευτικής Παιδιών Σχολικής και Εφηβικής Ηλικίας με Προβλήματα Συμπεριφοράς. Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, 84-85, 158-172.
• Τσιώτρα, Σ. (2010). Ενίσχυση του παιδιού κατά το μεταβατικό στάδιο από το δημοτικό στο γυμνάσιο. Εξαρτήσεις, τεύχος 16, 2010.

www. efiveia.gr