Διαταραχές Διάθεσης-Κατάθλιψη (Ενήλικες)

Τα συναισθήματα της κατάθλιψης και της μανίας (δηλαδή η ευφορία και η έξαρση που κάποιες φορές αισθανόμαστε) είναι συνηθισμένα και αποτελούν μέρος της καθημερινής ύπαρξης. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως αυτά τα συναισθήματα έχουν τέτοια ένταση και διάρκεια που διαταράσσουν σημαντικά την καθημερινότητα του ατόμου. Αυτές οι καταστάσεις ονομάζονται Διαταραχές της Διάθεσης ή Συναισθηματικές Διαταραχές.

Σύμφωνα με το DSM‐IV, το οποίο αποτελεί και το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο σύστημα ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών, οιΚαταθλιπτικές Διαταραχές κατατάσσονται στις Διαταραχές Διάθεσης. Οι Διαταραχές της Διάθεσης είναι μια ομάδα διαταραχών που χαρακτηρίζονται από διαταραχή της συναισθηματικής διάθεσης. Η συναισθηματική διάθεση ή απλά διάθεση (mood) είναι ο καθολικός και σταθερός συναισθηματικός τόνος που βιώνεται εσωτερικά και που σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό όλες κυριολεκτικά τις πλευρές της συμπεριφοράς ενός ατόμου, καθώς και την αντίληψη για τον κόσμο που έχει το άτομο αυτό (Μάνος, 1997).

Στο DSM-IV διακρίνονται οι εξής Διαταραχές της Διάθεσης:

(α) Καταθλιπτικές διαταραχές: μείζων καταθλιπτική διαταραχή, δυσθυμική διαταραχή, και καταθλιπτική διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς

(β) Διπολικές διαταραχές: διπολική Ι διαταραχή, διπολική ΙΙ διαταραχή, κυκλοθυμική διαταραχή και διπολική διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς

(γ) Διαταραχή της διάθεσης οφειλόμενη σε γενική ιατρική κατάσταση

(δ) Διαταραχή της διάθεσης οφειλόμενη σε ουσίες

(ε) Διαταραχή της διάθεσης μη προσδιοριζόμενη αλλιώς

Ένα από τα χαρακτηριστικά των διαταραχών της διάθεσης είναι το ότι συμβαίνουν σε «επεισόδια». Πιο συγκεκριμένα, για να διαγνωστεί η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή βασική προϋπόθεση είναι η παρουσία ενός μοναδικού Μείζονος Καταθλιπτικού επεισοδίου Τα βασικά χαρακτηριστικά του Μείζονος Καταθλιπτικού επεισοδίου περιγράφονται παρακάτω.

Μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο

Κατά το DSM-IV πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω συμπτώματα για τουλάχιστον δύο εβδομάδες την περισσότερη μέρα, σχεδόν κάθε μέρα. Τουλάχιστον ένα από τα συμπτώματα πρέπει να είναι είτε 1) η καταθλιπτική διάθεση είτε 2) απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης.

1. καταθλιπτική διάθεση στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα, όπως φαίνεται είτε από την υποκειμενική αναφορά (π.χ. το άτομο αισθάνεται θλίψη ή κενό) είτε με την παρατήρηση των άλλων (π.χ. φαίνεται ευσυγκίνητος, -η). Σημείωση: Στα παιδιά και τους εφήβους μπορεί να είναι ευερέθιστη διάθεση.

2. έντονη ελάττωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης σε όλες, ή σχεδόν όλες, τις δραστηριότητες στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα (όπως φαίνεται είτε από την υποκειμενική εκτίμηση είτε με την παρατήρηση των άλλων)

3. σημαντική απώλεια βάρους, ενώ το άτομο δεν κάνει δίαιτα, ή αύξηση βάρους (π.χ. μεταβολή πάνω από 5% του σωματικού βάρους σε ένα μήνα,) ή μείωση ή αύξηση της όρεξης σχεδόν κάθε μέρα. Σημείωση: Στα παιδιά λαμβάνουμε υπόψη τη μη πρόσληψη του αναμενόμενου βάρους.

4. αϋπνία ή υπερυπνία σχεδόν κάθε μέρα

5. ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση σχεδόν κάθε μέρα (παρατηρήσιμη από τους άλλους, όχι απλώς υποκειμενικά αισθήματα ανησυχίας ή επιβράδυνσης)

6. κόπωση ή απώλεια ενέργειας/ ενεργητικότητας σχεδόν κάθε μέρα

7.αισθήματα αναξιότητας ή υπερβολικής ή απρόσφορης ενοχής (που μπορεί να είναι παραληρητικά) σχεδόν κάθε μέρα (όχι απλώς αυτομομφή ή ενοχή για το ότι είναι άρρωστος)

8. ελαττωμένη ικανότητα του ατόμου να σκεφτεί ή να συγκεντρωθεί ή αναποφασιστικότητα, σχεδόν κάθε μέρα (είτε από την υποκειμενική εκτίμηση είτε με την παρατήρηση των άλλων)

9. επανερχόμενες σκέψεις θανάτου (όχι μόνο φόβος θανάτου), επανερχόμενος αυτοκτονικός ιδεασμός χωρίς κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο ή μια απόπειρα αυτοκτονίας, ή ένα συγκεκριμένο σχέδιο για αυτοκτονία

• Τα συμπτώματα δεν πληρούν τα κριτήρια για Μεικτό επεισόδιο
• Τα συμπτώματα προκαλούν κλινικά σημαντική υποκειμενική ενασχόληση/ δυσφορία ή σημαντική έκπτωση στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλους σημαντικούς τομείς της λειτουργικότητας του ατόμου.
• Τα συμπτώματα δεν οφείλονται στις άμεσες φυσιολογικές δράσεις μιας ουσίας (π.χ. ουσία κατάχρησης ή φάρμακα) ή γενικής σωματικής κατάστασης (π.χ. υποθυρεοειδισμός).
• Τα συμπτώματα δεν εξηγούνται καλύτερα ως Πένθος, δηλ. μετά την απώλεια αγαπημένου προσώπου τα συμπτώματα επιμένουν για περισσότερο από 2 μήνες ή χαρακτηρίζονται από έντονη λειτουργική έκπτωση, νοσηρή ενασχόληση με αισθήματα αναξιότητας, αυτοκτονικό ιδεασμό, ψυχωτικά συμπτώματα ή ψυχοκινητική επιβράδυνση.

Προσδιοριστές κατά DSM–IV 

Η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή μπορεί να προσδιορισθεί είτε με βάση το τρέχον ή το πιο πρόσφατο Μείζον Καταθλιπτι­κό Επεισόδιο, είτε με βάση την πορεία της.

Α. Προσδιοριστές/ Τύποι όσον αφορά το τρέχον ή πιο πρόσφατο επεισόδιο

Με βάση το τρέχον ή το πιο πρόσφατο Μείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο, η Μεί­ζων Καταθλιπτική Διαταραχή, Μοναδικό Επεισόδιο ή Υποτροπιάζουσα μπορεί να χαρακτηρισθεί/προσδιορισθεί ως:

• Σύμφωνα με τους Προσδιοριστές Βαρύτητας/Ψύχωσης/Ύφεσης: Ήπια, Μέτρια, Σοβαρή Χωρίς Ψυχωτικά Στοιχεία, Σοβαρή Με Ψυχωτικά Στοι­χεία, Σε Μερική Ύφεση, Σε Πλήρη Ύφεση). Σχετικά με την ψύχωση (ψευδαισθήσεις ή παραληρηματικές ιδέες) αλλά το περιεχόμενο είναι συνήθως συμβατό με τα θέματα της κατάθλιψης.
• Χρόνια
• Με Κατατονικά Στοιχεία
• Με Μελαγχολικά Στοιχεία: πρέπει να υπάρχει έντονη ανηδονία και τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω συμπτώματα:

(α) καταθλιμμένη διάθεση, η οποία είναι ποιοτικά διαφορετική από τη θλίψη σε γεγονότα ζωής,

(β) η διάθεση είναι χειρότερη το πρωί

(γ) πρώιμη πρωινή αφύπνιση

(δ) έντονες ψυχοκινητικές αλλαγές

(ε) σημαντική ανορεξία και απώλεια βάρους, και

(στ) υπερβολική ενοχή.

Τα μελαγχολικά στοιχεία απαντώνται εξίσου και στα δύο φύλα, αλλά είναι συχνότερα σε πιο ηλικιωμένα άτομα.

• Με Άτυπα Στοιχεία: υπάρχει συναισθηματική αντίδραση (δηλαδή βελτιώνεται η διάθεση του ατόμου) σε θετικά γεγονότα. Παρουσιάζονται τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω συμπτώματα:

(α) αύξηση ύπνου (>2 ώρες),

(β) αύξηση βάρους και όρεξης,

(γ) αίσθηση ότι τα μέλη του σώματος είναι «βαριά», και

(δ) υπερβολική αντίδραση στη διαπροσωπική κριτική (αυτό παραμένει και εκτός επεισοδίων και πρέπει να είναι αρκετά σοβαρό ώστε να προκαλεί δυσλειτουργικότητα). Σημειώνουμε, ότι ως υπερυπνία ορίζεται συνολική διάρκεια ύπνου (νύχτας ή μέρας) τουλάχιστον 10 ωρών ή τουλάχιστον 2 ωρών περισσότερο απ’ όταν το άτομο δεν είναι σεκατάθλιψη. Όσον αφορά την ευαισθησία στην απόρριψη, το άτομο μπορεί να φεύγει από τη δουλειά του νωρίτερα ή να χρησιμοποιεί ηρεμιστικά για ν’ αντι­μετωπίσει την κριτική που του γίνεται, μπορεί ν’ αποφεύγει να κάνει σχέσεις ή να κάνει τρικυμιώδεις σχέσεις εξαιτίας της ευαισθησίας αυτής.

• Με Επιλόχεια Έναρξη – Επιλόχεια κατάθλιψη: Το καταθλιπτικό επεισόδιο εμφανίζεται μέσα στις πρώτες 4 εβδομάδες μετά το τοκετό. Ψυχωσικά συμπτώματα (τα οποία σχετίζονται με το βρέφος) και τάσεις αυτοκτονίας μπορεί να υπάρξουν σε αυτή τη διαταραχή.  Επίσης, συχνά συνυπάρχουν συμπτώματα άγχους (ψυχαναγκασμοί σχετικά με βία προς το βρέφος) και πανικού, αυθόρμητο κλάμα (για πολύ μετά τη συνη­θισμένη διάρκεια του φυσιολογικού κλάματος που διαρκεί για 3-7 μέρες μετά τον τοκετό). Αϋπνία, αδιαφορία προς το βρέφος, έλλειψη συγκέντρωσης.

Β. Προσδιοριστές/ Τύποι όσον αφορά την πορεία υποτροπιαζόντων επεισοδίων

Με βάση την πορεία της η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή, Υποτροπιά­ζουσα μπορεί να χαρακτηρισθεί/προσδιορισθεί ως:

• Προσδιοριστές Μακρόχρονης Πορείας (Με ή Χωρίς Πλήρη Ανάρρωση Ανάμεσα στα Επεισόδια). Οι προσδιοριστές μακρόχρονης πορείας αφορούν την περίοδο ανάμεσα στα δύο πιο πρόσφατα επεισόδια. Διακρίνονται τέσσερις τύποι: 

(α) Υποτροπιάζουσα με πλήρη ανάρρωση ανάμεσα στα επεισόδια, χωρίς δυσθυμική διαταραχή

(β) Υποτροπιάζουσα χωρίς πλήρη ανάρρωση ανάμεσα στα επεισόδια, χωρίς δυσθυμική διαταραχή

(γ) Υποτροπιάζουσα με πλήρη ανάρρωση ανάμεσα στα επεισόδια, με δυσθυμική διαταραχή

(δ) Υποτροπιάζουσα χωρίς πλήρη ανάρρωση ανάμεσα στα επεισόδια, με δυσθυμική διαταραχή

• Με Εποχιακό Σχήμα – Εποχιακή κατάθλιψη: Τα καταθλιπτικά επεισόδια εμφανίζονται μόνο σε συγκεκριμένες εποχές, συνήθως τον χειμώνα. Για να γίνει η διάγνωση θα πρέπει να υπάρχει κατάθλιψη μόνο τη συγκεκριμένη εποχή και για δύο συνεχόμενα χρόνια. Χαρακτηρίζεται από “υπερφαγία,” “υπερυπνία,” και έλλειψη ενεργητικότητας. Συνήθως παρουσιάζεται στα νέα άτομα, στις γυναίκες, τους χειμερινούς μήνες και κυρίως στις βόρειες χώρες. Σημειώνουμε, ότι το 60%-90% των ατόμων, των οποίων τα Μείζονα Καταθλιπτικά Επεισόδια έχουν εποχιακό σχήμα, είναι γυναίκες (Αυδή, 2007. DSM-IV, 1996. Μάνος, 1997).

Ένας συνδυασμός παραγόντων συμβάλλουν στην εμφάνιση της κατάθλιψης:

Γενετικές Θεωρίες

Η συμβολή των γενετικών παραγοντων στην εμφάνιση της κατάθλιψης φαίνεται από τα αποτελέσματα μελετών σε οικογένειες, σε διδύμους και σε υοθετημένα παιδιά.

Αυξημένα ποσοστά σε συγγενείς 1ου βαθμού. Παιδιά γονέων με κατάθλιψη έχουν δυο ή τρείς φορές περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης.

Άτομα με επιβαρημένο οικογενειακό ιστορικό, τείνουν να έχουν πολλαπλά επεισόδια, υψηλά επίπεδα δυσλειτουργικότητας, και μικρότερη ηλικία εμφάνισης της κατάθλιψης.

Προσπάθειες να εντοπιστούν γονίδια για την κατάθλιψη έχουν αποτύχει. Υποθέτουμε ότι εμπλέκονται πολλά γονίδια και ίσως να είναι διαφορετικά σε διαφορετικές οικογένειες.Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι ο τρόπος με τον οποίο τα γονίδια αυξάνουν τον κίνδυνο για κατάθλιψη είναι πιθανόν μέσω μίας αυξημένης ευαλωτότητας για τη νόσο, η οποία θα εκδηλωθεί εάν επιδράσουν στρεσογόνα συμβάντα.

Βιολογικές Θεωρίες

Από τη δεκαετία του ’50, ήδη, έχουν προκύψει από ερευνητικά δεδομένα ισχυρές ενδείξεις, που κατοχυρώνουν το ρόλο ουσιών, των νευροδιαβιβαστών, στην αιτιοπαθογένεια τηςκατάθλιψης. Οι νευροδιαβιβαστές είναι βιοχημικές ουσίες, μέσω των οποίων επικοινωνούν τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Το ερευνητικό ενδιαφέρον έχει εστιασθεί στους νευροδιαβιβαστές ντοπαμίνη, σεροτονίνη, νοραδρεναλίνη και διαπιστώθηκε ότι στην κατάθλιψη τα νευροδιαβιβαστικά αυτά συστήματα υπολειτουργούν. Ο μηχανισμός δράσης, άλλωστε, των περισσότερων αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, τα οποία δρουν ενισχύοντας την νευροδιαβίβαση που επιτελείται μέσω της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης, έρχεται να συμφωνήσει με την υπόθεση αυτή. Δεν είναι ακόμα γνωστό όμως εάν οι βιοχημικές διαταραχές της κατάθλιψης είναι γενετικές και κληρονομούνται ή αν είναι αποτέλεσμα άλλων παραγόντων, όπως το στρες, τραυματικές εμπειρίες, ασθένεια ή κάποιου άλλου περιβαλλοντικού παράγοντα. Οι νευροχημικές ανωμαλίες στα παιδιά και τους εφήβους είναι περισσότερο αποτέλεσμα χρόνιας έκθεσης σε στρεσογόνες ψυχολογικές συνθήκες.

Συμπεριφορικές Θεωρίες 

Δύο βασικές συμπεριφορικές υποθέσεις για την κατάθλιψη:

Απόσβεση – (Lewinsohn) αυτή η υπόθεση θεωρεί ότι η κατάθλιψη είναι το αποτέλεσμα απόσβεσης συμπεριφορών. Ο Lewinsohn προτείνει ότι ο βαθμός της ενίσχυσης που παίρνει κανείς είναι συνάρτηση τριών βασικών παραγόντων:

(1) αριθμός και εύρος των ερεθισμάτων που ενισχύουν το άτομο,

(2) η διαθεσιμότητα τέτοιων ενισχύσεων στο περιβάλλον, και

(3) η ικανότητα του ατόμου να εξασφαλίσει την ενίσχυση.

Αλλαγές στο περιβάλλον του ατόμου μπορεί να μεταβάλλουν και τους τρεις παράγοντες.

Αρνητική Κοινωνική Συμπεριφορά: Τα άτομα με κατάθλιψη φαίνεται ότι έχουν κάποια ελλείμματα στις διαπροσωπικές τους δεξιότητες και ότι ίσως προκαλούν αρνητικές αντιδράσεις από τους άλλους.

Οι συμπεριφορικού τύπου θεραπείες βασίζονται στην προσπάθεια:

(α) να αυξηθεί η θετική ενίσχυση που δέχεται το άτομο, κατά έναν τρόπο να ξαναμάθει να βρίσκει ευχαρίστηση, και (β) να βελιτωθούν οι κοινωνικές τους δεξιότητες.

Γνωστικές Θεωρίες

1. Μαθημένη αβοηθησία και απελπισία: Martin Seligman προτείνει ότι η κατάθλιψη μπορεί να κατανοηθεί ως αντίδραση ανάλογη αυτής του φαινομένου της μαθημένης αβοηθησίας.

2. Η Abramson και οι συνεργάτες της επέκτειναν τη θεωρία βασιζόμενη στη θεωρία απόδοσης αιτίου, και συγκεκριμένα στην πεποίθηση ότι άσχημα πράγματα θα συνεχίσουν να συμβαίνουν και ότι το άτομο δεν μπορεί να κάνειτίποτε για αυτά, που οδηγεί στην έλλειψη ελπίδας, χαρακτηριστική της κατάθλιψης. Κατά την Abramson οι πεποιθήσεις αυτές πηγάζουν από τις αποδόσεις αιτίου του ατόμου για τα αρνητικά γεγονότα. Συγκεκριμένα, τα άτομα που τείνουν να θεωρούν ότι για αρνητικά γεγονότα ζωής οι αιτίες είναι

(α) μόνιμες και όχι προσωρινές,

(β) γενικεύσιμες σε όλους τους τομείς της ζωής και όχι σε αυτόν που συνέβη, και

(γ) εσωτερικές και όχι εξωτερικές (περιβαλλοντικές), είναι πιο ευάλωτοι παρουσιάσουν απελπισία και κατάθλιψη.

3. Αρνητικά σχήματα για τον εαυτό:. Σύμφωνα με τον Βeck, η βασική αιτία της κατάθλιψης έχει να κάνει με μια βασική αρνητικότητα σε σχέση με το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας. Εάν ένα άτομο, λόγω των εμπειριών του, αναπτύξει ένα αρνητικό «σχήμα» για τον εαυτό, τον κόσμο και το μέλλον τότε είναι ευάλωτο στην κατάθλιψη, εάν προκύψει και κάποιος εκλυτικός παράγοντας.

«Γνωστική τριάδα» στην κατάθλιψη:

Τα ατομα που πασχουν απο καταθλιψη τεινουν να βλεπουν αρνητικά

1. τον εαυτο τους,

2. τον κοσμο τους,

και 3. το μελλον τους.

Θεωρίες Διαπροσωπικών Σχέσεων

Βασική ιδέα είναι ότι η κατάθλιψη αποτελεί αντίδραση στις δυσκολίες που βιώνει το άτομο στην αλληλεπίδραση του με το κοινωνικό του περιβάλλον (οικογένεια, συνομήλικοι)

A. Ψυχαναλυτικές θεωρίες για την κατάθλιψη

Ο Freud (1917) υποστηρίζει ότι οι ρίζες της κατάθλιψης σχετίζονται με την καθήλωση στο στοματικό στάδιο, η οποία οδηγεί στην τάση να εξαρτάται το άτομο υπερβολικά στους άλλους ανθρώπους για τη διατήρηση της αυτοεκτίμησής του.

Συσχετίζει την κατάθλιψη με το πένθος, και υποστηρίζει ότι η κατάθλιψη είναι αντίδραση σε μια απώλεια (πραγματική ή συμβολική), αλλά στην οποία η θλίψη και η οργή παραμένουν ασυνείδητες, και συνεπώς αποδυναμώνουν το εγώ. Έτσι, η βασική φροϋδική υπόθεση για την κατάθλιψη είναι ότι αποτελεί μια στροφή της επιθετικότητας προς τον εαυτό.

B. Υπάρχουν αρκετές σύγχρονες Ψυχοδυναμικές θεωρίες για την κατάθλιψη, οι οποίες μοιράζονται κάποιες βασικές παραδοχές:

1. Πρώτον, ότι η κατάθλιψη έχει τις ρίζες της σε ένα πρώιμο έλλειμμα, που σχετίζεται με την απώλεια ή την απειλή της απώλειας ενός γονιού.

2. Δεύτερον, ότι το παλιό αυτό πλήγμα, αναζωπυρώνεται από μια πρόσφατη απώλεια, η οποία «γυρνά» το άτομο στο παιδικό τραύμα.

3. Τρίτον, ότι μια βασική συνέπεια αυτής παλινδρόμησης είναι συναισθήματα αβοηθησίας και απελπισίας, που αντανακλούν την πραγματική συνθήκη όσο αφορά ένα παιδί.

4. Τέταρτον, ότι η αμφιθυμία προς τα ενδοβλημένα αντικείμενα θεωρείται θεμελιώδης στην κατάθλιψη.

5. Πέμπτον, ότι η απώλεια της αυτοεκτίμησης είναι βασικό χαρακτηριστικό της κατάθλιψης, και ότι το άτομο προσπαθεί να αντισταθμίσει τη χαμηλή αυτοεκτίμηση με την αγάπη και την αποδοχή των άλλων (“εξαρτημένοι από την αγάπη» Fenichel, 1945).

6. Έκτον, ότι η κατάθλιψη έχει κάποια λειτουργία όσο αφορά τη διαχείριση των σχέσεων.

Περιβαλλοντικές Θεωρίες

Η κατάθλιψη συσχετίζεται συχνά με αρνητικά/ στρεσογόνα γεγονότα ζωής, όπως είναι

Διαζύγιο ή ο θάνατος των γονέων

Κακές συνθήκες διαβίωσης

Σοβαρό ατύχημα

Αλλαγή γειτονιάς και σχολείου

Έκθεση σε σωματική ή σεξουαλική βία

Αυτά τα γεγονότα μπορεί να συνδυάζονται με άλλους παράγοντες κινδύνου, όπως έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης ή ελλιπής γονεϊκή φροντίδα. Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται, αντιλαμβάνονται και αναπαριστούν τον κόσμο και την πραγματικότητα μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, να επιδεινώσει την συμπτωματολογία της και να επιμηκύνει την διάρκειά της.

Κοινωνικοί Παράγοντες

Κοινωνικοί παράγοντες φαίνεται να παίζουν ρόλο στην κατάθλιψη. Υπάρχει μια μεγάλη αύξηση της κατάθλιψης τον τελευταίο αιώνα καθώς επίσης και η ηλικία στην οποία εμφανίζεται φαίνεται να μειώνεται.

Κοινωνικοί παράγοντες έχουν εντοπιστεί και ως υπεύθυνοι για τα αυξημένα ποσοστά γυναικών με κατάθλιψη.

Αναπτυξιακό Μοντέλο

Οι πρώιμες αρνητικές εμπειρίες που μπορεί να βιώνει ένα παιδί στα πλαίσια της οικογένειάς του κωδικοποιούνται στη μνήμη του σαν αρνητικά γνωστικά σχήματα με βάση τα οποία αξιολογεί τον εαυτό του ως ανάξιο, τους άλλους ως αδιάφορους απέναντί του και τις σχέσεις με τους ανθρώπους ως απρόβλεπτες κι επιβλαβείς. Δημιουργείται στο παιδί η τάση να επικεντρώνεται σε αρνητικά γεγονότα, με αποτέλεσμα την παγίωση και σταθεροποίηση των αρνητικών γνωστικών σχημάτων που αποτελούν τη βάση της επεξεργασίας των διαφόρων βιωμάτων. Το παιδί που λειτουργεί γνωστικά με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζει δυσκολίες στον κοινωνικό τομέα, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν στην απόρριψη από τους άλλους και, μακροπρόθεσμα, στην κοινωνική απομόνωση και την κατάθλιψη.

ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ-ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

Αντικαταθλιπτικά φάρμακα

Αντιψυχωτικά

Αντιμανιακά (Λίθιο)

Αγχολυτικά (Βενζοδιαζεπίνες)

Ηλεκτροσπασμοθεραπεία (γνωστή σαν «ηλεκτροσόκ», εφαρμόζεται κυρίως σε ασθενείς με βαριά κατάθλιψη, που δεν παρουσιάζουν βελτίωση ή που εμφανίζουν σημαντικές παρενέργειες με τη φαρμακοθεραπεία).

Η φαρμακευτική αγωγή, αν και έχει παρουσιάσει πολύ καλά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης σε ενήλικες, έχει εξαιρετικά περιορισμένη αποτελεσματικότητα στα παιδιά. Επομένως, η χρήση της σε παιδιά αντενδείκνυται. Η αποτελεσματικότητα της φαίνεται να αυξάνεται στην εφηβεία.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

Συμπεριφορική Θεραπεία: Εκπαίδευση σε Κοινωνικές Δεξιότητες – φαίνεται να είναι αποτελεσματική, αλλά ελάχιστες έρευνες εστιάστηκαν σε άτομα με σοβαρή κατάθλιψη.

Θεραπεία μέσω Συμπεριφορικής Ενεργοποίησης – επιδιώκει να αυξήσει τη συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες που προσφέρουν θετική ενίσχυση, έτσι ώστε να διακοπεί ο φαύλος κύκλος της κατάθλιψης.

Γνωστική Θεραπεία: Η γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, που στοχεύει στην αλλαγή του τρόπου σκέψης και της συμπεριφοράς του ατόμου. Στα πλαίσια αυτής της μεθόδου το άτομο μαθαίνει να εντοπίζει και να τροποποιεί τις δυσλειτουργικές του αντιλήψεις, να αξιολογεί αντικειμενικά τις προσπάθειες και τα επιτεύγματά του, να θέτει ρεαλιστικούς στόχους και να αυτοενισχύεται. Αποσκοπεί στην τροποποίηση και ανασκευή των αρνητικών «γνωσιών», του αρνητικού τρόπου, δηλαδή, με τον οποίο ο ασθενής «βλέπει» τον εαυτό του, τον κόσμο και το μέλλον. Περιλαμβάνει ακόμη το παίξιμο ρόλων για την εκμάθηση διαπροσωπικών τεχνικών, τεχνικών επίλυσης προβλημάτων, εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων, ώστε το άτομο να επικοινωνεί με τους άλλους με πιο λειτουργικό τρόπο. Από ερευνητικά δεδομένα έχει κατοχυρωθεί η αποτελεσματικότητά της στη θεραπεία της μείζονος κατάθλιψης.

Διαπροσωπική Ψυχοθεραπεία: Επικεντρώνει και αυτή στα παρόντα προβλήματα του ασθενή. Αποσκοπεί στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, επιδιώκοντας να επιλυθούν τα προβλήματα που απορρέουν από τις διαπροσωπικές σχέσεις, την οικογενειακή ζωή και το εργασιακό περιβάλλον. Ο θεραπευτής ενημερώνει τον θεραπευόμενο για τη νόσο (ψυχοεκπαίδευση) και τον εκπαιδεύει για το πώς θα βελτιώσει τις δεξιότητές του στη διαπροσωπική επικοινωνία. Είναι αποτελεσματική για τις ήπιες μορφές της κατάθλιψης.

Οικογενειακή Θεραπεία Η οικογενειακή θεραπεία ενδείκνυται κατεξοχήν για εφήβους με κατάθλιψη εξαιτίας του ρόλου που διαδραματίζει η οικογενειακή κατάσταση, οι σχέσεις μεταξύ παιδιών και γονέων και η κατάθλιψη των γονέων στην εμφάνιση της κατάθλιψης στους εφήβους. Οι παρεμβάσεις μπορούν να είναι είτε ατομικές, μόνο με τον έφηβο, είτε ομαδικές, με τον έφηβο και τους γονείς μαζί. Στόχος αυτής τη θεραπείας, όσον αφορά στον έφηβο, είναι η ενίσχυση της θετικής διάθεσης και των προσδοκιών, η αναδόμηση των δυσπροσαρμοστικών σχημάτων και η ενίσχυση των κοινωνικών του δεξιοτήτων. Οι παρεμβάσεις που γίνονται με την οικογένεια στοχεύουν στη μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κατάθλιψης. Ακόμα, στα πλαίσια αυτής της θεραπευτικής μεθόδου πραγματοποιείται και συμβουλευτική με τους εκπαιδευτικούς του/της έφηβου/ης, προκειμένου να διευκολυνθεί και να αντιμετωπιστεί η κατάσταση καλύτερα.

Ψυχοδυναμική Θεραπεία: Οι ψυχοδυναμικές παρεμβάσεις για την κατάθλιψη εστιάζονται, γενικά, σε προβλήματα στην υποκείμενη οργάνωση της προσωπικότητας, τα οποία ανατρέχουν σε αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, από τις οποίες προκύπτει η κατάθλιψη. Στόχος: να μειωθεί η αυτοκριτική και οι αρνητικές αναπαραστάσεις του εαυτού και να ενισχυθεί για να αναπτύξει περισσότερους προσαρμοστικούς αμυντικούς μηχανισμούς. Στα παιδιά χρησιμοποιούνται καινούργιες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η παιγνιοθεραπεία (play therapy), οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να επεξεργαστεί τα καταθλιπτικά συναισθήματα μέσα από το παιχνίδι.

Εναλλακτικές Μέθοδοι Θεραπείας: Δημιουργικές Θεραπείες (π.χ. Art Therapy, Δραματοθεραπεία, Μουσικοθεραπεία, Χοροθεραπεία). Οι θεραπείες αυτές μπορεί να βοηθήσουν από μόνες τους ή να συνδυαστούν με άλλες ψυχολογικές θεραπείες καθώς και με τη φαρμακοθεραπεία. Μέσα από το συμβολισμό και την μεταφορά του προβλήματος σε μια καλλιτεχνική μορφή (αφήγηση, παραμύθι, χορός, δράμα, αυτοσχεδιασμός, μουσικά κομμάτια, ζωγραφική), το άτομο ενθαρρύνεται να εξετάσει το πρόβλημά του από την ασφάλεια της αισθητικής απόστασης, να εξελιχθεί συναισθηματικά και να ξαναγίνει δημιουργικό, δίνοντας ένα υπαρξιακό νόημα στη ζωή και τις πράξεις του.

Πριν από την εφηβεία, οι διαφορές φύλου στην κατάθλιψη είναι μικρές και δεν εμφανίζονται στις περισσότερες έρευνες. Από τα δώδεκα μέχρι τα δέκα έξι χρόνια τα κορίτσια είναι δύο φορές πιο πιθανό να διαγνωστούν με κατάθλιψη σε σύγκριση με τα αγόρια (Hankin et all., 1998). Οι λόγοι για τους οποίους περισσότερα κορίτσια εμφανίζουν κατάθλιψη είναι πολλοί.

Γυναίκες και Κατάθλιψη

Προτείνεται ότι οι γυναίκες έχουν πολλούς επιβαρυντικούς παράγοντες που ενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια της εφηβείας, και ειδικότερα:

1. Γεγονότα ζωής: Στην εφηβεία, υπάρχουν έντονες αλλαγές οι οποίες συχνά σχετίζονται με περισσότερα αρνητικά συμβάντα. Φαίνεται ότι τα αρνητικά συμβάντα για τις έφηβες αυξάνονται ιδιαίτερα. Επίσης, τα αρνητικά συμβάντα φαίνεται να επηρεάζουν τα κορίτσια περισσότερο από ό,τι τα αγόρια.

Τα αρνητικά γεγονότα που βιώνουν τα κορίτσια φαίνεται να είναι περισσότερο διαπροσωπικά και τα κορίτσια φαίνεται να επηρεάζονται σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτά από ό,τι τα αγόρια.

2. Γνωστική ευαλωτότητα: Τα άτομα που είναι ευάλωτα στην κατάθλιψη τείνουν να κάνουν αποδόσεις σε εσωτερικούς παράγοντες, σταθερούς και ολικούς και σαν αποτέλεσμα αισθάνονται απελπισία.

Τα κορίτσια ίσως να κάνουν πιο αρνητικές αποδόσεις αιτίου, και υπάρχουν ενδείξεις ότι τείνουν να μηρυκάζουν περισσότερο, ενώ τα αγόρια τείνουν να στρέφονται στη δράση και την αποφυγή.

Γιατί τα Κορίτσια αναπτύσσουν γνωστική ευαλωτότητα;

1. αυξημένος αριθμός αρνητικών συμβάντων.

2. Φαίνεται ότι κωδικοποιούν συμβάντα με συναισθηματικό περιεχόμενο με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και ότι τείνουν να θυμούνται αυτές τις λεπτομέρειες πιο εύκολα (εύκολη ενεργοποιηση & ανάκληση).

3. Επίσης, οι μητέρες τείνουν να ελέγχουν τη συμπεριφορά των κοριτσιών σε μεγαλύτερο βαθμό και ο τρόπος με τον οποίο το κάνουν φαίνεται να οδηγεί τα κορίτσια στο να κατηγορούν τον εαυτό τους για τις αποτυχίες τους.

Επίσης, πολλά κορίτσια αναφέρουν δυσαρέσκεια και ντροπή όσο αφορά τις αλλαγές στο σώμα κατά τη διάρκεια της εφηβείας.

Ο κοινωνικός ρόλος

Οι γυναίκες δίνουν μεγαλύτερη σημασία στις σχέσεις με τους άλλους – αυτό τις κάνιε πιο ευάλωτες στις διαπροσωπικές δυσκολίες.

Επίσης, ο ρόλος των γυναικών δεν εκτιμάται στον ίδιο βαθμό όπως αυτός των αντρών.

Οι γυναίκες βιώνουν περισσότερες αλλαγές ρόλου και περισσότερο αλληλοσυγκρουόμενους ρολους. Έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες με πιο παραοδισακούς ρόλους είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν κατάθλιψη, και ίσως οι πολλαπλοί ρόλοι να δρουν προστατευτικά.

Επίσης, κατά τη διάρκεια της εφηβείας αρχίζουν οι περιορισμοί για τα κορίτσια. Στην εφηβεία τα κορίτσια αρχίζουν να δείχνουν λιγότερες φιλοδοξίες και «επιλέγουν» επαγγέλματα παραδοσιακά γυναικεία.

Οι γυναίκες που αποδέχονται τον περιορισμό των ρόλων τους έχουν περισσότερη κατάθλιψη. Αλλά και οι γυναίκες που αντιδρούν σε αυτόν αντιμετωπίζουν κριτική ότι παρουσιάζουν «ανδρικές» συμπεριφορές.

Τέλος, κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι διαφορές μπορεί να προκύπτουν και από ορμονικές αλλαγές που σχετίζονται με την εφηβεία.

Άνδρες και Κατάθλιψη

Η κατάθλιψη γενικά θεωρείται «γυναικείο πρόβλημα». Πράγματι, τα παρατηρούμενα ποσοστά εμφάνισης της νόσου είναι διπλάσια για τις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες. Παρόλα αυτά, η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια που προσβάλλει και άντρες και γυναίκες. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι άνδρες είναι το ίδιο πιθανό να πάθουν κατάθλιψη με τις γυναίκες, αν όχι περισσότερο. Όμως, είναι λιγότερο πιθανό να ζητήσουν βοήθεια από το περιβάλλον τους ή από κάποιον ειδικό. Η κατάθλιψη στους άνδρες συχνά δεν αναγνωρίζεται από το ίδιο το άτομο, την οικογένειά του, ακόμα και από τους γιατρούς γενικής ιατρικής (παθολόγους), γιατί καλύπτεται κάτω από άλλες καταστάσεις. Παρ’ όλα αυτά, κάποιοι μελετητές υπολογίζουν ότι το ποσοστό κατάθλιψης στους άνδρες μέσης ηλικίας αγγίζει το 40% -ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από αυτό που παρατηρείται στις γυναίκες (25%).

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους η κατάθλιψη στους άνδρες δεν αναγνωρίζεται εύκολα. Η ανδρική κατάθλιψη τείνει να εμφανίζεται σε διαφορετικό στάδιο της ζωής από ότι συμβαίνει στις γυναίκες. Συνήθως προσβάλλει τους άνδρες στην ηλικία μεταξύ 40 και 60 ετών, ενώ το σημείο αιχμής για την εμφάνιση της κατάθλιψης στις γυναίκες εντοπίζεται στην εφηβεία ή στη δεκαετία μεταξύ 20 και 30 ετών. Πολλές φορές η κατάθλιψη δε διαγιγνώσκεται στους άνδρες μέχρι την ηλικία των 60 ή 70 ετών.

Η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια που μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, συχνά συγκαλυμμένες, εμφανίζοντας ποικίλα συμπτώματα, ψυχικά και σωματικά, με αποτέλεσμα ακόμα και οι ειδικοί ψυχικής υγείας κάποιες φορές να δυσκολεύονται να την αναγνωρίσουν. Αυτός είναι και ο κυριότερος από τους λόγους για τους οποίους η κατάθλιψη στους άνδρες πολλές φορές δεν ανιχνεύεται. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια που αντιμετωπίζεται εύκολα, αλλά αντιμετωπίζεται καλύτερα όταν αντιμετωπίζεται όσο γίνεται νωρίτερα.

Επιπλέον, τα συμπτώματα της κατάθλιψης μπορεί να διαφέρουν ριζικά μεταξύ ανδρών και γυναικών. Στους άνδρες η δυσθυμία, η μελαγχολική διάθεση, που είναι τυπικό σύμπτωμα της κατάθλιψης στις γυναίκες, δεν είναι τόσο έντονη. Οι άνδρες έχουν την τάση να βγάζουν προς τα έξω το καταθλιπτικό συναίσθημα μετατρέποντάς το σε θυμό, ενώ οι γυναίκες κατά κανόνα το εσωτερικεύουν, στρέφοντας τα αρνητικά συναισθήματα προς τον εαυτό τους.

Οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων στην εκδήλωση της κατάθλιψης οφείλονται και σε πολιτισμικούς παράγοντες που έχουν να κάνουν με το πώς ο άνδρας αντιλαμβάνεται το ρόλο του. Ο τρόπος με τον οποίο οι άνδρες σκέφτονται για τον εαυτό τους δεν βοηθάει πολύ στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Σε σύγκριση με τις γυναίκες, τείνουν να ασχολούνται πολύ περισσότερο με το πώς να είναι ανταγωνιστικοί, δυνατοί και επιτυχημένοι. Οι περισσότεροι άνδρες δε θα ήθελαν να παραδεχτούν ότι νιώθουν εύθραυστοι και ευάλωτοι και κατά συνέπεια είναι λιγότερο πιθανό να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους με τους φίλους τους, τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή το γιατρό τους. Αυτός πιθανότατα είναι και ο λόγος για τον οποίο δεν αναζητούν βοήθεια όταν έχουν κατάθλιψη. Οι άνδρες έχουν την τάση να πιστεύουν ότι πρέπει να βασίζονται στον εαυτό τους και ότι είναι κατά κάποιον τρόπο ένδειξη αδυναμίας να πρέπει να βασιστούν σε κάποιον άλλο, ακόμα και για ένα μικρό χρονικό διάστημα.

Συχνά, αντί να μιλήσουν για το πώς αισθάνονται, ίσως να προσπαθήσουν να νιώσουν καλύτερα με τη χρήση αλκοόλ ή άλλων ουσιών. Αυτό συνήθως κάνει τα πράγματα χειρότερα καθώς περνάει ο καιρός. Δημιουργούνται προβλήματα στον τομέα της εργασίας και οι καταχρήσεις συχνά οδηγούν σε δυσάρεστη ή επικίνδυνη συμπεριφορά. Οι άνδρες συνήθως δίνουν προτεραιότητα τον τομέα της εργασίας σε σχέση με την οικογενειακή ζωή, γεγονός που δημιουργεί συγκρούσεις με τις συζύγους ή τις συντρόφους τους. Όλοι αυτοί οι παράγοντες έχει αποδειχθεί ότι κάνουν την κατάθλιψη πιο πιθανή ή επιδεινώνουν το πρόβλημα όταν ήδη υπάρχει, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο.Η κατάθλιψη μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες στη ζωή του ατόμου που πάσχει, όπως επίσης στην οικογένειά του και τις σχέσεις του με τους άλλους. Μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστική πτώση της παραγωγικότητας και της εργασιακής απόδοσης (πάνω από 30%), στο διαζύγιο (ο δείκτης διαζυγίων στους μεσήλικες άνδρες είναι πολύ υψηλότερος συγκριτικά με άλλες ηλικίες και ηκατάθλιψη έχει αποδειχθεί ότι είναι η βασική βαθύτερη αιτία διαζυγίου), ακόμα και στην αυτοκτονία (ο δείκτης αυτοκτονιών για τους άνδρες ηλικίας 40-60 ετών είναι τρεις φορές μεγαλύτερος από το μέσο όρο -και το 80% του συνόλου των αυτοκτονιών διαπράττονται από άντρες!).

Σεξουαλική ζωή: Οι άνδρες που υποφέρουν από κατάθλιψη δε νιώθουν καλά με το σώμα τους και έχουν μειωμένη σεξουαλική διάθεση, σε σχέση με περιόδους στις οποίες είναι καλά. Πολλοί απλώς παραιτούνται από το σεξ εντελώς. Παρ’ όλα αυτά, αρκετές πρόσφατες έρευνες υποδεικνύουν ότι οι άνδρες που έχουν κατάθλιψη έρχονται σε συνουσία με την ίδια συχνότητα, αλλά δεν νιώθουν την ίδια ικανοποίηση όπως συνήθως. Μάλιστα, κάποιοι αναφέρουν αύξηση των σεξουαλικών ορμών και της συχνότητας της σεξουαλικής συνεύρεσης, που πιθανότατα χρησιμοποιούν ως μέσο για να νιώσουν καλύτερα. Άλλο ένα πρόβλημα που προκύπτει επίσης είναι ότι κάποια αντικαταθλιπτικά φάρμακα μπορεί να μειώσουν τη σεξουαλική ορμή. Ωστόσο, καθώς η κατάσταση του ασθενή με κατάθλιψη βελτιώνεται, το ίδιο συμβαίνει και με τη σεξουαλική επιθυμία, επίδοση και ικανοποίηση. Είναι σημαντικό να θυμάται κανείς ότι οι σχετικές με την κατάθλιψη συνέπειες στη σεξουαλική ζωή μπορεί να παρατηρηθούν και αντίστροφα. Η κατάθλιψη μπορεί επίσης να επέλθει ως συνέπεια της ανικανότητας, η οποία και πάλι είναι ένα πρόβλημα στο οποίο μπορεί κανείς να βοηθηθεί αποτελεσματικά.

Εργασία: Η απώλεια της εργασίας, για οποιονδήποτε λόγο, είναι ένα στρεσογόνο γεγονός. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι 1 στους 7 άνδρες που μένουν άνεργοι θα παρουσιάσουν καταθλιπτική διαταραχή στους επόμενους έξι μήνες. Η αναλογία αυτή είναι κατά πολύ υψηλότερη από αυτή που παρατηρείται στους εργαζόμενους άνδρες. Μάλιστα, μετά τα προβλήματα στις σχέσεις, η ανεργία είναι η πιο σημαντική αιτία που οδηγεί τους άνδρες σε βαριά κατάθλιψη. Το γεγονός αυτό δεν είναι παράδοξο, αφού η εργασία είναι συχνά ο βασικός παράγοντας που δίνει σε έναν άνδρα την αίσθηση της αξίας του και τον αυτοσεβασμό του. Χάνοντας κανείς τη δουλειά του, πιθανότατα χάνει τα σύμβολα της επιτυχίας του και ίσως πρέπει να προσαρμοστεί στο ρόλο της φροντίδας του σπιτιού και των παιδιών. Έτσι, μπορεί να βρεθεί κανείς από μια θέση άσκησης ελέγχου σε μια θέση που επιτρέπει μικρό βαθμό ελέγχου, ιδιαίτερα αν πάρει πολύ χρόνο να βρει μια καινούρια εργασία. Βέβαια, αν ένα άτομο υποφέρει από κατάθλιψη, είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίσει μεγαλύτερες δυσκολίες στην ανεύρεση νέας εργασίας, γεγονός που μπορεί να επιδεινώσει περισσότερο την κατάστασή του.

Αυτοκτονία: Οι άνδρες έχουν 3 φορές περισσότερες πιθανότητες να φτάσουν στην αυτοκτονία από ό,τι οι γυναίκες. Η αυτοκτονία είναι πιο συχνή ανάμεσα σε άνδρες που έχουν πάρει διαζύγιο ή έχουν χηρέψει και πιο πιθανή ανάμεσα σε άνδρες που καταναλώνουν πολύ αλκοόλ. Τα τελευταία χρόνια το ποσοστό αυτοκτονιών των ανδρών έχει αυξηθεί, ειδικά στις ηλικιακές ομάδες μεταξύ 16 και 24 ετών και μεταξύ 39 και 54.

Γνωρίζουμε ότι 2 στους 3 ανθρώπους που αυτοκτονούν έχουν συμβουλευτεί τον οικογενειακό γιατρό τους μέσα στον προηγούμενο μήνα και σχεδόν 1 στους 2 μέσα στην αμέσως προηγουμένη εβδομάδα πριν την αυτοκτονία. Επίσης γνωρίζουμε ότι 2 στους 3 ανθρώπους που αυτοκτονούν έχουν μιλήσει γι’ αυτό σε φίλους ή στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Το να ρωτήσει κανείς κάποιον αν έχει αυτοκτονικές τάσεις δεν σημαίνει ότι θα του «βάλει ιδέες» ή θα αυξήσει τις πιθανότητες της αυτοκτονίας. Γι’ αυτό, αν και πολλοί άνδρες δείχνουν κάποια αδυναμία ως προς το να μιλούν για τα συναισθήματά τους, είναι σημαντικό να ρωτηθούν ευθέως αν κάνουν σκέψεις σχετικές με την αυτοκτονία. Επίσης σημαντικό είναι, όταν διατυπώνονται τέτοιες ιδέες ή τάσεις, να τις παίρνει κανείς στα σοβαρά. Για κάποιον που έχει τάσεις αυτοκτονίας δεν υπάρχει τίποτα που να ρίχνει περισσότερο το ηθικό του από το να αισθανθεί ότι οι άλλοι δεν τον αντιμετωπίζουν με σοβαρότητα. Συχνά χρειάζεται χρόνος για να επιστρατεύσει κανείς το κουράγιο που χρειάζεται και να μιλήσει για την αυτοκτονία, αλλά το να μιλήσει κανείς γι’ αυτό μπορεί να προσφέρει μεγάλη ανακούφιση.

Οι αυξημένοι δείκτες αυτοκτονίας στους άνδρες, ειδικά στην ηλικιακή ομάδα στην οποία κυρίως παρουσιάζεται η κατάθλιψη σε αυτούς, δείχνουν ότι υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ αυτοκτονίας και κατάθλιψης, ειδικά στις περιπτώσεις που η τελευταία δεν ανιχνεύεται και δεν παρέχεται στον ασθενή θεραπευτική υποστήριξη. Είναι ιδιαιτέρα σημαντικό, λοιπόν, να μπορούμε να αναγνωρίσουμε την κατάθλιψη και να την αντιμετωπίσουμε έγκαιρα (www.depressionanxiety.gr).

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή

Το βασικό διαγνωστικό στοιχείο της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής είναι η παρουσία ενός ή περισσότερων μείζονων καταθλιπτικών επεισοδίων και ότι δεν έχει υπάρξει ποτέ μανιακό, μεικτό ή υπομανιακό επεισόδιο.

Η κατάθλιψη παρουσιάζεται δύο φορές πιο συχνά στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες, διαφορές που αρχίζουν να παρουσιάζονται στην εφηβεία.

Το πρώτο επεισόδιο κατάθλιψης συνήθως παρουσιάζεται στην ηλικία των 20 – 25 ετών.

Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, το 4-6% του γενικού πληθυσμού εμφανίζει συμπτώματα Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής σε μια δεδομένη χρονική στιγμή (επιπολασμός σημείου), ενώ το 10-25% των γυναικών και το 5-12% των ανδρών θα εμφανίσουν συπτώματα Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής κατά τη διάρκεια της ζωής τους (επιπολασμός ζωής: δηλ. ο κίνδυνος εμφάνισης Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής σ’ όλη τη διάρκεια ζωής του ατόμου). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα νούμερα αυτά περιλαμβάνουν όλες τις μορφέςκατάθλιψης από τις ελαφριές μέχρι τις σοβαρές γι’ αυτό και είναι λίγο ψηλά.

Κλινική πορεία: Το 85% των ατόμων ξεπερνούν το καταθλιπτικό επεισόδιο μέσα σε έναν χρόνο, χωρίς κάποια παρέμβαση. Το 20-40% των ατόμων που έχουν κατάθλιψηπαρουσιάζουν σημαντική βελτίωση σε 2-4 μήνες ακόμη και εάν τους δίνεται εικονική θεραπεία (placebo). Περίπου 20-30% των ασθενών εξακολουθεί να έχει μερικά συμπτώματα αλλά όχι στην ίδια ένταση.

Περίπου 50-60% των ασθενών έχουν και δεύτερο επεισόδιο. Μετά από τρία επεισόδια, η πιθανότητα νέου επεισοδίου κατάθλιψης είναι 90%, ενώ περίπου 5-10% θα παρουσιάσουν και μανιακό επεισόδιο.

Η επανεμφάνιση εξαρτάται και από την ηλικία του 1ου επεισοδίου, από στρεσογόνους παράγοντες και από την ένταση των αρνητικών σκέψεων/ αυτοαναφορών.

Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι το 1ο επεισόδιο προκαλείται από γεγονότα ζωής αλλά τα μετέπειτα είναι ανεξάρτητα από αυτό. Όταν η κατάθλιψη ακολουθεί κάποιο στρεσογόνο συμβάν, αυτό το συμβάν συνήθως είναι ένα μη ελεγχόμενο συμβάν απώλειας.

Η κοινωνική υποστήριξη είναι προστατευτικός παράγοντας τόσο όσο αφορά την εμφάνιση του πρώτου επεισοδίου όσο και για υποτροπή.

Άλλοι παράγοντες επικινδυνότητας: φύλο, δυσκολίες στην παιδική ηλικία (σωματική & σεξουαλική κακοποίηση, διαζύγιο, δυσκολίες στο γάμο των γονιών), νευρωτισμός (προσωπικότητα). Χαμηλή κοινωνική τάξη, διαζύγιο, να ζει κανείς μόνος, νέος, έλλειψη κοινωνικού δικτύου.

Συννοσηρότητα (δηλ. συμβαίνουν παράλληλα): Τα άτομα που εμφανίζουν Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή συχνά παρουσιάζουν κι άλλα συμπτώματα, εκτός από αυτά που αναφέρονται στα διαγνωστικά της κριτήρια, όπως άγχος, υπερβολική ανησυχία, νευρικότητα, εύκολο κλάμα, σωματικά ενοχλήματα (πονοκέφαλοι, μυϊκοί πόνοι κ.λ.π.). Κάποιες φορές τα ενοχλήματα είναι τόσο δυσάρεστα, ώστε αυτά είναι που οδηγούν αρχικά τον πάσχοντα στο γιατρό, ο οποίος αργότερα εντοπίζει την κατάθλιψη. Άλλες διαταραχές που συνυπάρχουν συχνότερα με την κατάθλιψη είναι: οι Διαταραχές Σχετιζόμενες με Ουσίες, η Διαταραχή Πανικού, η Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή, η Ψυχογενής Ανορεξία ή η Βουλιμία, η Μεταιχμιακή Διαταραχή της Προσωπικότητας, η Δυσθυμική Διαταραχή, η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή, η Κοινωνική Αγχώδης Διαταραχή (Κοινωνική Φοβία), η Διαταραχή μετά από Τραυματικό Στρες. Όταν συνυπάρχουν διαφορετικές νοσολογικές οντότητες, η θεραπευτική παρέμβαση ασκείται με ιδιαίτερη προσοχή. Ευτυχώς, σήμερα υπάρχουν διαθέσιμα θεραπευτικά μέσα που αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά και την κατάθλιψη και τις άλλες ασθένειες που τυχόν συνυπάρχουν με αυτήν.

Ανηδονία

Απώλεια της ευχαρίστησης (=ανηδονία) σε δραστηριότητες που παλιότερα ήταν ευχάριστες αποτελεί βασικό σύμπτωμα της κατάθλιψης και χρειάζεται προσοχή, γιατί το άτομο μπορεί να μην το έχει συναισθανθεί και να μην παραπονιέται γι’ αυτό. Η οικογένειά του όμως μπορεί να το έχει προσέξει. Δραστηριότητες που παύουν να είναι ευχάριστες είναι το φαγητό, το σεξ, τα χόμπυ, τα σπορ, κοινωνικές και οικογενειακές εκδηλώσεις (Μάνος, 1997).

Έντονο και παρατεταμένο συναίσθημα

Τα συμπτώματα είναι αυξημένα σε ένταση και επιμένουν στον χρόνο (σχεδόν κάθε μέρα, για αρκετές ώρες της ημέρας, τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας για χρονική περίοδο τουλάχιστον 2 εβδομάδων).

Παρεμποδίζεται η λειτουργικότητα του ατόμου

Το άτομο δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στις δραστηριότητες/ασχολίες της καθημερινότητάς του, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται σημαντικοί τομείς της ζωής του, όπως είναι οι προσωπικές – οικογενειακές σχέσεις, κοινωνικές, επαγγελματικές, εκπαιδευτικές, ψυχαγωγικές δραστηριότητες.

ΠΡΟΣΟΧΗ!

Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ,

ΑΛΛΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΟΤΑΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ ΕΓΚΑΙΡΑ.

Βιβλιογραφία

• American Psychiatric Association (1996): Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th ed.) (DSM–IV). Washington, DC, American Psychiatric Association (ελληνική μετάφραση και επιμέλεια του αντίστοιχου έργου από τον Γκοτζαμάνη, Κ. (1996): Διαγνωστικά Κριτήρια DSM–IV TM. Αθήνα: Λίτσας).
• Αυδή Ευρυνόμη, Ψυχοπαθολογία, Corpus 2007, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη: Ξηρογραφία. Διαθέσιμο: www.psy.auth.gr/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=250&Itemid=132
• Κάκουρος, Ε., & Μανιαδάκη, Κ. (2004). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων: Αναπτυξιακή Προσέγγιση (3η έκδ.). Αθήνα: Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός.
• Κλεφτάρας, Γ. (1998). Η κατάθλιψη σήμερα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Μάνος, Ν. (1987). Ερμηνευτικό Λεξικό Ψυχιατρικών Όρων (2η έκδοση). Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
• Μάνος, Ν. (1997). Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής (αναθεωρημένη έκδοση). Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
• Τσιάντης, Γ., & Μανωλόπουλος, Σ. (2001). Σύγχρονα θέματα παιδοψυχιατρικής, τόμος Β΄, Πρώτο Μέρος. Αθήνα: Καστανιώτη.
• Τσιάντης, Γ. (2001). Εισαγωγή στην Παιδοψυχιατρική. Αθήνα: Καστανιώτη.

Χρήσιμοι σύνδεσμοι:

• www.depressionanxiety.gr
• www.psy.auth.gr
• www.psych.org (American Psychiatric Association)