Σχολές γονέων-χτίζοντας το χαρακτήρα του παιδιού (α΄ μέρος)
Στο παρελθόν οι κοινωνίες εκτιμούσαν ιδιαίτερα τον άνθρωπο με «χαρακτήρα» (η λέξη «χαρακτήρ» είναι ελληνική και σημαίνει «το χαραγμένο ανεξίτηλα ή σφραγισμένο αποτύπωμα ή σημάδι»). Αυτό σήμαινε έναν άνθρωπο που έχει αρχές, ιδανικά και «καρδιά», που πιστεύει σ’ ένα σύστημα σταθερών αξιών και που είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμος να το υπερασπιστεί με κάθε κόστος. Δυστυχώς, οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν κάνει μια στροφή από το «χαρακτήρα» στην επίδοση και την επίτευξη. Σήμερα δεν ενδιαφέρει τόσο το «ποιος είσαι», όσο το «τι κάνεις». Αυτή η αλλαγή προσανατολισμού δεν αφήνει περιθώρια για την εκδήλωση συναισθημάτων, ούτε φυσικά για την εκδήλωση κατανόησης και συμπόνιας. Στον αγώνα για επίδοση, σημασία έχει μόνο το πόσο επιτυχημένος είναι κανείς. Οι σημερινοί νέοι βρίσκονται μπροστά σε ένα μεγάλο δίλημμα καθώς καλούνται να επιλέξουν μεταξύ του «χαρακτήρα» και της «επίτευξης». Οι προσταγές της σύγχρονης κοινωνίας ωθούν τους περισσότερους να κυνηγήσουν την επίτευξη. Από εκεί και πέρα η αλλαγή στην ηθική και στις αξίες επέρχεται σχεδόν αυτόματα, ενώ παράλληλα εξοστρακίζονται από τη σκέψη και την οπτική κάποια από τα πολυτιμότερα πράγματα για την ατομική και κοινωνική ευημερία.
Όπως είναι γνωστό, «μαγικές συνταγές» διαπαιδαγώγησης δεν υπάρχουν. Για να μάθουν τα παιδιά να είναι ειλικρινή, δίκαια, υπεύθυνα, ευγενικά, για να μάθουν να αντιμετωπίζουν με εντιμότητα και σεβασμό τον κοινωνικό τους περίγυρο, δε χρειάζεται ούτε να αποστηθίζουν κανόνες καλής συμπεριφοράς ούτε να τιμωρούνται παραδειγματικά για να συμπεριφερθούν με τον κατάλληλο τρόπο. Εκείνο που είναι απαραίτητο είναι πρωτίστως οι ίδιοι οι γονείς να εκφράζονται και να λειτουργούν με τις συμπεριφορές που θέλουν να δείξουν στα παιδιά τους, και συγχρόνως να είναι κι αυτοί έτοιμοι για τη δική τους προσωπική ανάπτυξη παράλληλα με την εξέλιξη των παιδιών τους.
Μερικές χρήσιμες συμβουλές για τους γονείς
Αυτό πρακτικά σημαίνει να βρίσκετε τις κατάλληλες ευκαιρίες ώστε:
- Να ενισχύετε την επίγνωση του παιδιού σας για τις ηθικές του υποχρεώσεις και τη σπουδαιότητα των επιλογών που πρέπει να κάνει (ηθική συνείδηση).
- Να καλλιεργείτε την επιθυμία του να κάνει το σωστό (αφοσίωση στο ήθος).
- Να ενδυναμώνετε την ικανότητά του να προβλέπει ενδεχόμενες συνέπειες, να σκέπτεται εναλλακτικές λύσεις και να παίρνει αποφάσεις βασιζόμενο σε συγκεκριμένες αρχές (ηθική επάρκεια).
Συνέπεια – Να. είστε συνεπείς
Τα μηνύματα που στέλνετε στα παιδιά σας πρέπει να είναι σαφή, συνεπή και σταθερά. Τα παιδιά κρίνουν τις αξίες και τις αρχές σας όχι από αυτά που λέτε αλλά από αυτά που κάνετε και από αυτά που επιτρέπετε στα ίδια να κάνουν. Σας κρίνουν όχι από τις καλύτερες στιγμές σας αλλά από τις χειρότερες. Η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός, η υπευθυνότητα, το ενδιαφέρον και η φροντίδα για τους άλλους είναι θεμέλιοι λίθοι για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα. Γι’ αυτό και πρέπει να υπηρετείτε τις συγκεκριμένες αξίες με συνέπεια και επιμονή, ώστε εσείς οι ίδιοι να γίνετε για τα παιδιά σας το πρότυπο που θα μιμηθούν. Μην ξεχνάτε ότι δίνετε τα πιο καλά μαθήματα περί «καλού χαρακτήρα» όταν κάνετε δύσκολες (αλλά σωστές) επιλογές, επιλογές που μπορεί να έχουν «κόστος».
Θυμηθείτε επίσης ότι όταν ενεργείτε κάτω από πίεση, όταν είσαστε κουρασμένοι, όταν ο χρόνος σάς πιέζει, μπαίνετε πιο εύκολα στον πειρασμό να κάνετε παραχωρήσεις που θα βλάψουν το σκοπό σας.
Σαφήνεια – Να. είστε σαφείς
Τα μηνύματα που δίνετε στα παιδιά σας για καλή συμπεριφορά πρέπει να είναι κατανοητά, άμεσα και συγκεκριμένα. Η διδασκαλία για το «χαρακτήρα» και το ήθος δεν είναι ακαδημαϊκή διάλεξη. Πρέπει να έχει νόημα για το παιδί. Με άλλα λόγια, το παιδί πρέπει να καταλαβαίνει περί τίνος πρόκειται. Αυτό που καλείται να κάνει πρέπει να είναι σχετικό με τη ζωή και τις εμπειρίες του. Όταν λοιπόν αναφέρεστε στο «χαρακτήρα» του και στις επιλογές του, χρησιμοποιήστε παραδείγματα από τα δικά σας βιώματα. Σχολιάστε και αξιοποιήστε αυτά που έχουν συμβεί στη ζωή του, πράγματα που έχουν κάνει είτε οι φίλοι του είτε οι δάσκαλοι του.
Δημιουργικότητα – Να. είστε δημιουργικοί
Η διαδικασία διαμόρφωσης του «χαρακτήρα» πρέπει να έχει δημιουργικά στοιχεία. Το παιδί πρέπει να αναλαμβάνει δραστηριότητες και να παίρνει αποφάσεις που να έχουν πραγματικές συνέπειες. Για παράδειγμα, αν θέλετε να του διδάξετε την υπευθυνότητα, μπορείτε να του δώσετε να διαχειρίζεται ένα χρηματικό ποσό για συγκεκριμένο σκοπό ή να του αναθέσετε τη φροντίδα ενός κατοικίδιου [(Ζαφειροπούλου, Μ., & Ψύλλου, Ρ. (2006). Έλα να χτίσουμε μαζί το χαρακτήρα σου. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα].